Odpowiedzialność porządkowa (art. 108 i następne kodeksu pracy) służy utrzymaniu zasad porządku i organizacji pracy u pracodawcy. Jeśli podwładni je naruszą, szef może nałożyć na nich upomnienie, naganę lub karę pieniężną >patrz ramka.
Pracodawcy często zastanawiają się przy tym, czy gdy związkowiec zachowuje się w sposób niesubordynowany, a jego działania lub zaniechania naruszają porządek i organizację pracy, można go za to ukarać, choć przysługuje mu ochrona z ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 167).
Zgodnie z jej art. 32 pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może:
- wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy
– z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub
– z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji związkowej upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, a także
- zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść tego pracownika.
W tym katalogu nie ma zatem ochrony działaczy przed karami porządkowymi. A więc takiego aktywistę można ukarać upomnieniem, naganą, a nawet finansowo. Wynika to stąd, że ochrona przywódców ma na celu jedynie zagwarantowanie im niezależności w wypełnianiu funkcji związkowych. Natomiast przestrzeganie zasad porządku i organizacji pracy to jeden z podstawowych obowiązków każdego pracownika, a działalność związkowa nie może się wiązać z ich naruszaniem. Byłoby to nie do pogodzenia z ideą, jaka towarzyszy funkcjonowaniu związków zawodowych.
Wśród przepisów proceduralnych przy nakładaniu kar porządkowych nie ma konsultacji z zakładową organizacją związkową jak np. przy wypowiadaniu angażu działacza. Po wysłuchaniu pracownika szef może samodzielnie wymierzyć odpowiednią sankcję. Dopiero w procedurze odwoławczej, na skutek wniesionego przez pracownika sprzeciwu od nałożonej kary, pracodawca musi rozpatrzyć stanowisko reprezentującej go organizacji związkowej. Chodzi tu zarówno o zakładową, jak i o międzyzakładową organizację. Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 listopada 1998 r. (I PKN 422/98).
Jak podkreśla się w doktrynie, charakter prawny stanowiska organizacji związkowej nie jest dla pracodawcy wiążący. Oznacza to, że nawet jeśli związek będzie oponować przeciwko nałożeniu kary, nie wpłynie to na możliwość podtrzymania wcześniejszej decyzji pracodawcy w tym zakresie. W konsekwencji ma on prawo ukarać dyscyplinarnie chronionego aktywistę, choć nie zaakceptowała tego reprezentująca go organizacja.
Jakie naruszenia
Upomnienie albo naganę można nałożyć, jeśli pracownik nie przestrzega:
- ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy,
- przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przeciwpożarowych,
- przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy.
Kara pieniężna jest dopuszczalna, gdy pracownik:
- łamie przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przeciwpożarowe,
- opuszcza pracę bez usprawiedliwienia,
- stawia się do pracy nietrzeźwy lub spożywa alkohol w czasie pracy.