Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Nie oznacza to jednak, że zastrzegając obowiązek zapłaty kary umownej, należy ustalić jej konkretną wysokość. Dopuszczalne jest bowiem wskazanie kryteriów, po posłużeniu się którymi możliwe będzie sprecyzowanie wysokości owej kary, np. będzie podany procent przedmiotu świadczenia >patrz wzór zapisu w umowie o roboty budowlane.

Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej >patrz przykład 1 i 2. Kara umowna zastępuje wyłącznie odszkodowanie (z art. 471 kodeks cywilny). Jej zastrzeżenie nie wpływa na powinność świadczenia przez dłużnika na rzecz wierzyciela. Jeżeli jednak dłużnik uzyska na to zgodę wierzyciela, zapłata kary umownej pociąga za sobą skutek w postaci zwolnienia z zobowiązania. W zależności od tego, kiedy owo zwolnienie nastąpi, tj., czy już w chwili wyrażenia na nie zgody, czy też dopiero z dniem zapłaty kary umownej, będziemy mieć do czynienia albo z odnowieniem (art. 506 k.c.), albo z datio in solutum (art. 453 k.c.).

Przykład 1.

W umowie o roboty budowlane zawarto zastrzeżenie, że za opóźnienie w realizacji prac generalny wykonawca (pani Karolina) zapłaci na rzecz inwestora (pani Pauliny) karę umowną w wysokości 50 tys. zł. Doszło do opóźnienia. Pani Karolina uiściła więc na rzecz pani Pauliny 50 tys. zł z tytułu kary umownej i uznała, że z chwilą zapłaty tej kwoty obowiązek wykonania ustalonych prac wygasł. Inwestor, poinformowany o ww. stanowisku generalnego wykonawcy, nie zaaprobował zwolnienia pani Karoliny z zobowiązania. Bez względu zatem na to, że kara umowna została zapłacona, pani Karolina musi zrealizować objęte umową roboty. Pani Paulina bowiem nie wyraziła zgody na zwolnienie jej z tego obowiązku. Akceptacja inwestora zaś do tego zwolnienia była konieczna.

Przykład 2.

Sytuacja jak w przykładzie 1, z tą różnicą, że panie Karolina i Paulina zawarły pisemne porozumienie, na mocy którego z dniem zapłaty kary umownej pani Karolina zostanie zwolniona z obowiązku wykonania przedmiotu umowy. Zawarcie takiego porozumienia jest dopuszczalne. W dniu uiszczenia 50 tys. zł pani Karolina zostanie zatem zwolniona z zobowiązania względem pani Pauliny.

W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody >patrz przykład 3. W uzasadnieniu wyroku z 29 maja 2014 r., V CSK 402/13 Sąd Najwyższy uznał, że wprowadzenie do umowy postanowienia przewidującego obowiązek zapłaty określonej sumy pieniężnej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z powinności jej uiszczenia w razie niewykazania uszczerbku po stronie wierzyciela.

Przykład 3.

W umowie o roboty budowlane zawarto zapis, w świetle którego za każdy dzień opóźnienia w realizacji prac generalny wykonawca (pan Maurycy) zapłaci na rzecz inwestora (pana Augusta) karę umowną w wysokości 0,5 proc. wynagrodzenia brutto generalnego wykonawcy (tj. 70 tys. zł). Załóżmy, że ww. opóźnienie wynosi 21 dni. Pan August może się więc domagać od pana Maurycego zapłaty kary umownej w wysokości 7350 zł (bo: 70 tys. zł x 0,5 proc. = 350 zł/1 dzień opóźnienia x 21 dni = 7350 zł). Roszczenie o zapłatę tej sumy przysługuje inwestorowi bez względu na to, czy faktycznie – w wyniku opóźnienia – poniósł szkodę w kwocie 7350 zł.

Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony postanowiły inaczej – patrz ww. wzór zapisu w umowie i przykład 4.

Przykład 4.

Sytuacja jak w przykładzie 3. Umowa o roboty budowlane nie zawiera postanowienia, na podstawie którego inwestor może się domagać od generalnego wykonawcy zapłaty uzupełniającego odszkodowania, jeżeli szkoda przekroczy wysokość kary umownej. Z uwagi na to roszczenie pana Augusta ogranicza się do żądania zapłaty kary umownej, nawet gdy faktycznie poniesie wyższą szkodę.

Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej

Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej – patrz wzór nr 1 odpowiedzi na pozew. To samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana – patrz wzór nr 2 odpowiedzi na pozew. To są jedyne przesłanki pozwalające na wystąpienie, a następnie ewentualne zmniejszenie kary umownej. Pierwsza z podstaw miarkowania kar umownych, tj. wykonanie zobowiązania w znacznej części, oznacza taką sytuację, w której interes wierzyciela został w istotnej mierze zaspokojony (np. w ponad 50 proc.). Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że skuteczna obrona przed karami umownymi poprzez podniesienie zarzutu wykonania zobowiązania w znacznej części jest możliwa tylko wtedy, gdy zostanie ustalone, że częściowe wykonanie zobowiązania zaspokaja godny ochrony interes wierzyciela. Natomiast ocena wystąpienia przesłanki miarkowania kary umownej w postaci jej rażącego wygórowania powinna uwzględniać relację między wysokością kary zastrzeżonej z tytułu uchybienia terminowi spełnienia świadczenia niepieniężnego a wysokością kary umownej zastrzeżonej w tej samej umowie na wypadek odstąpienia od umowy. Tak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 29 listopada 2013 r., I CSK 124/13. Sąd – przy podejmowaniu decyzji, czy uwzględnić zarzut miarkowania kary umownej z powodu jej rażącego wygórowania – bierze nadto pod uwagę: proporcję między wynagrodzeniem a wysokością tej kary, czas opóźnienia, a także to, czy wierzyciel, w związku z opóźnieniem, poniósł szkodę i ewentualnie w jakiej wysokości.

Należy również podkreślić, że dłużnik musi wykazać się aktywnością i zażądać w pierwszym piśmie procesowym miarkowania kary umownej. Nie ma jednak obowiązku, aby wniosek ten wprost zawierał sformułowanie, że dłużnik żąda miarkowania kary umownej. Wystarczy, że domagając się oddalenia powództwa (w całości albo w części), podniesie np., że kara umowna jest rażąco wygórowana albo że przedmiot kontraktu zrealizowano w istotnej części.

Autorka jest adwokatem

podstawa prawna: art. 483–484 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 121)

WYCIĄG Z UMOWY O ROBOTY BUDOWLANE

§ 6

KARY UMOWNE

1. Wykonawca zapłaci zamawiającemu kary umowne w przypadku:

a) opóźnienia w wykonaniu przedmiotu umowy w wysokości 1 proc. wynagrodzenia określonego w § 5 ust. 1 niniejszej umowy za każdy dzień opóźnienia,

b) odstąpienia od umowy z przyczyn dotyczących wykonawcy w wysokości 5 proc. wynagrodzenia określonego w § 5 ust. 1 niniejszej umowy,

c) opóźnienia w usunięcia wad przedmiotu umowy w terminie, o którym mowa w § 4 ust. 2 w wysokości 2 proc. wynagrodzenia określonego w § 5 ust. 1 niniejszej umowy za każdy dzień opóźnienia.

2. Żądanie kary umownej nie wyklucza uprawnień zamawiającego do dochodzenia odszkodowania uzupełniającego na zasadach ogólnych, jeżeli szkoda przekroczy wartość kary umownej.

Wykonawca oświadcza, że kary umowne zamawiający ma prawo potrącić z wynagrodzenia wykonawcy.

Wzór oświadczenia o potrąceniu kary umownej z wysokością wynagrodzenia wykonawcy

Płock, dnia 24.11. 2014.

ABC sp. z o.o.

ul. Kamienna 3, 09-400 Płock

Pani Martyna Malinowska

Usługi Budowlane Martyna Malinowska

ul. Melonowa 1, 09-402 Płock

Niniejszym oświadczam, iż na podstawie art. 498 § 1 k.c. oraz § 7 ust. 3 i 4 umowy z dnia 10.06.2014 r. o roboty budowlane – potrącam z Pani częściowego wynagrodzenia wskazanego w fakturze VAT nr 50/2014 z dnia 28.07.2014 r. w wysokości 61 500 zł brutto karę umowną w kwocie 30 tys. zł z tytułu zwłoki w realizacji prac objętych przedmiotem ww. umowy.

Obie strony są względem siebie dłużnikami i wierzycielami, przedmiotem obu wymagalnych wierzytelności są pieniądze, a obie wierzytelności mogą być dochodzone przed sądem.

Obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Do zapłaty na Pani rzecz pozostaje zatem 31 500 zł brutto.

................................................................................................

(Łucja Kamień – prezes Zarządu ABC sp. z o.o.)

***

Przedmiotowe oświadczenie wysłano do adresata faksem na nr: 24 123 45 67 w dniu 24.11.2014 r. W załączeniu potwierdzenie transmisji danych.

Wzór nr 1. odpowiedzi na pozew

Płock, dnia 21.11.2014.

Do Sądu Rejonowego

V Wydział Gospodarczy

w Płocku

Powód: N sp. z o.o. zs. w Płocku

repr. przez Manuelę Iksińską – prezesa Zarządu

Pozwany: M sp. z o.o. zs. w Płocku

repr. przez Ingę Igrekowską – prezesa Zarządu

ws. o zapłatę

Sygn. akt: V GC 00/14

Odpowiedź na pozew

Działając w imieniu pozwanej spółki M sp. z o.o., załączając aktualny odpis z KRS, pozwanej z dnia 21.11.2014 r., wnoszę o:

1) oddalenie powództwa w całości,

2) zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Nadto wnoszę o:

I. dopuszczenie, a następnie przeprowadzenie dowodu z następujących dokumentów:

? dokumentacja projektowo-kosztorysowa remontu Miejskiego Żłobka nr 100 w Płocku przy ulicy Cukrowej 21 – na okoliczność ustalenia, iż- według stanu na dzień 15.07.2014 r.- w/w dokumentacja została prawidłowo wykonana przez pozwaną w ponad 80 proc.,

? protokoły częściowego odbioru ww. dokumentacji nr 1-4- na okoliczność ustalenia, iż powódka nie zgłosiła żadnych zastrzeżeń co do jakości w/w dokumentacji projektowo- kosztorysowej wydanej przez pozwaną w okresie od 1.06. do 15.07.2014 r.;

II. dopuszczenie dowodu z pisemnej opinii biegłego z zakresu budownictwa – na okoliczność ustalenia, w jakiej części (w procentach) pozwana opracowała – według stanu na dzień 15.07.2014 r. – dokumentację projektowo-kosztorysową remontu Miejskiego Żłobka nr 100 w Płocku przy ulicy Cukrowej 21, a nadto, czy opracowanie to zostało wykonane prawidłowo.

Uzasadnienie

............................................................................................................................................................................................

Z ostrożności procesowej, gdyby tut. Sąd nie uwzględnił powyższych argumentów, wnoszę o: miarkowanie kary umownej, albowiem przedmiot umowy został w znacznej części wykonany.

Faktem jest, że pozwana przekroczyła o 21 dni termin oddania przedmiotu umowy z 15.05.2014 r. polegającego na opracowaniu dokumentacji projektowo-kosztorysowej remontu Miejskiego Żłobka nr 100 w Płocku przy ulicy Cukrowej 21, wyznaczony na dzień 15.07.2014 r. Według stanu na dzień 15.07 br. owa dokumentacja została jednak prawidłowo opracowana przez pozwaną w ponad 80 proc., co dokumentują protokoły częściowego odbioru dokumentacji nr 1–4. Powódka nie zgłosiła żadnych zastrzeżeń co do jakości dokumentacji projektowo-kosztorysowej wydanej przez pozwaną w okresie od 1.06. do 15.07.2014 r.

Dowód: – protokoły częściowego odbioru ww. dokumentacji nr 1–4, – ww. dokumentacja projektowa, – opinia biegłego z zakresu budownictwa.

Dlatego też wnoszę jak na wstępie.

W załączeniu:

?    aktualny odpis z KRS M sp. z o.o. z dnia 21.11.2014 r.,

?    odpis odpowiedzi na pozew,

?    dokumenty z poz. „Dowód".

...............................................................................................

(Inga Igrekowska – prezes Zarządu M sp. z o.o.)

Wzór nr 2. odpowiedzi na pozew

Płock, dnia 21.11.2014.

Do Sądu Rejonowego

V Wydział Gospodarczy

w Płocku

Powód: B sp. z o.o. zs. w Płocku

repr. przez Roksanę Nowak – prezesa Zarządu;

Pozwany: D sp. z o.o. zs. w Płocku

repr. przez Biankę Kowalską – prezesa Zarządu.

ws. o zapłatę

Sygn. akt: V GC 01/14

Odpowiedź na pozew

Działając w imieniu pozwanej spółki D sp. z o.o, załączając aktualny odpis z KRS pozwanej z dnia 21.11.2014 r., wnoszę o:

1) oddalenie powództwa w całości,

2) zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Nadto wnoszę o:

I. zwrócenie się do Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie ul. Podleśna 61, 01-673 Warszawa o przedłożenie informacji na temat temperatury powietrza, w szczególności przy gruncie, jaka panowała w Płocku w okresie od 12.01. do 5.02.2014 r. – na okoliczność ustalenia temperatury powietrza panującej w Płocku w okresie od 12.01. do 5.02.2014 r.;

II. dopuszczenie dowodu z pisemnej opinii biegłego z zakresu budownictwa – na okoliczność ustalenia, czy przy wskazanej w piśmie z IMiGW w Warszawie  temperaturze powietrza panującej w Płocku w okresie od 12.01. do 5.02.2014 r., zwłaszcza tej przy gruncie, możliwe było wykonanie robót budowlanych polegających na ułożeniu, a następnie utwardzeniu kostki bitumicznej na odcinku 1 km przy ul. Kopciuszka w Płocku, poczynając od przystanku autobusowego przy Hipermarkecie XYZ do ronda przy Małym ZOO.

Uzasadnienie

.........................................................................................................................................................................................

Z ostrożności procesowej, gdyby tut. Sąd nie uwzględnił powyższych argumentów, wnoszę o: miarkowanie kary umownej, albowiem jest ona rażąco wygórowana.

Faktem jest, że pozwana z opóźnieniem przystąpiła do wykonania robót budowlanych polegających na ułożeniu, a następnie utwardzeniu kostki bitumicznej na odcinku 1 km przy ul. Kopciuszka w Płocku, poczynając od przystanku autobusowego przy Hipermarkecie XYZ do ronda przy Małym ZOO. Przyczyną opóźnienia było to, że w okresie od 12.01. do 5.02.2014 r., kiedy prace te miały zostać wykonane, w Płocku panowała bardzo niska temperatura, bo ok. -15 st. Celsjusza, co obiektywnie i niezależnie od pozwanej wykluczało możliwość ich realizacji. Pozwana nie ma wpływu na warunki pogodowe. Nie może w konsekwencji ponosić odpowiedzialności za opóźnienie w wykonaniu ww. prac. Poza tym, kara umowna w wysokości 50 tys. zł jest rażąco wygórowana, ponieważ opóźnienie w realizacji robót wyniosło jedynie 25 dni, powódka nie poniosła zaś żadnej szkody na skutek opóźnienia pozwanej, a wysokość kary umownej stanowi blisko połowę wynagrodzenia pozwanej (90 tys. zł brutto).

Dowód: – pismo z IMiGW w Warszawie, – opinia biegłego z zakresu budownictwa.

Dlatego też wnoszę jak na wstępie.

W załączeniu:

? aktualny odpis z KRS D sp. z o.o. z dnia 21.11.2014 r.,

? odpis odpowiedzi na pozew.

................................................................................................

(Bianka Kowalska – prezes Zarządu D sp. z o.o.)