Rz: Kiedy przedsiębiorca może wnioskować o umorzenie składek na własne ubezpieczenia?

Diana Kanarek, prawnik, Kancelaria Adwokacka Tomczak & Partnerzy: W obecnym stanie prawnym przedsiębiorca może wnioskować o umorzenie składek na dwóch podstawach:

a) art. 28 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,

b) ustawy z 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (tzw. ustawa abolicyjna).

Możliwość stosowania ustawy abolicyjnej jest obecnie niewielka. Przewidywała ona bowiem umorzenie zaległości z tytułu składek na własne ubezpieczenie przedsiębiorcy za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r., tj. składek, które na dzień dzisiejszy są już przedawnione. W przypadku uprawomocnienia się decyzji ZUS przed wejściem w życie ustawy abolicyjnej, przedsiębiorcy mieli 24 miesiące od jej wejścia w życie na złożenie wniosku o umorzenie zaległych składek, co oznacza, że już jest to niemożliwe.

Niemniej jednak, zgodnie z art. 1 ust. 5 ustawy abolicyjnej, w razie wydania przez ZUS decyzji o podleganiu obowiązkowym ubezpieczeniom lub o wysokości zadłużenia, dotyczącej powyższego okresu, po dniu wejścia w życie ustawy, przedsiębiorca, który uzyskał niekorzystną dla niego decyzję ZUS i się od niej nie odwołał lub otrzymał prawomocny wyrok sądu oddalający odwołanie od decyzji ZUS, może złożyć wniosek o umorzenie zaległych składek na własne ubezpieczenie w ciągu 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji. Dotyczy to również osób, wobec których takie postępowanie jeszcze się toczy.

Tacy przedsiębiorcy, aby uzyskać umorzenie zaległości z tytułu własnych składek, muszą jedynie uregulować zaległości za ten okres z tytułu składek niepodlegających umorzeniu, tj. za pracowników, oraz nie mogą posiadać zaległości za późniejsze okresy.

W pozostałych przypadkach przedsiębiorca może wnioskować o umorzenie własnych składek na zasadach ogólnych, tj. art. 28 ustawy systemowej, co jest jednak obwarowane licznymi wymogami. Przedsiębiorca może uzyskać umorzenie własnych składek, jeżeli są one całkowicie nieściągalne lub gdy ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić składek, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny – np. ze względu na przewlekłą chorobę przedsiębiorcy lub poniesienie strat związanych z klęską żywiołową.

Czym skutkuje pozytywna decyzja w zakresie umorzenia?

W art. 4 ustawy abolicyjnej jest wprost wskazane, że w przypadku umorzenia składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe okres, za który składki zostały umorzone, nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu prawa i wysokości emerytur i rent z ubezpieczeń społecznych oraz innych świadczeń, do których prawo uzależnione jest od posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego. Kwota umorzonych składek nie podlega zaś wliczeniu do podstawy obliczenia świadczeń.

W przypadku składek umorzonych na podstawie ustawy systemowej brakuje takiej wyraźnej regulacji. Nie zmienia to jednak faktu, że efekt umorzenia składek jest identyczny.

Otóż, przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy składkowe i nieskładkowe. W przypadku osób płacących składki na własne ubezpieczenie nie uwzględnia się okresu, za który składki nie zostały opłacone, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym czasie. Nie ma podstaw prawnych dla różnicowania sytuacji osób, których składki zostały umorzone, od tych, które składek nie opłaciły, lecz umorzenia nie uzyskały.

Czy w sytuacji, gdyby w przyszłości okazało się, że jednak brakuje np. stażu emerytalnego, można odwrócić tę sytuację i opłacić składki?

Do odwrócenia tej sytuacji konieczny byłby szczególny tryb uchylenia prawomocnej decyzji ZUS lub przepis pozwalający na zwiększenie stażu i zebranego kapitału poprzez wpłaty kwot pieniężnych nieuzależnionych od odprowadzanych składek. Obecnie obowiązujące przepisy prawne nie przewidują niestety takiej możliwości. Powoduje to, że przedsiębiorcy powinni przed podjęciem decyzji o złożeniu wniosku o umorzenie składek poważnie zastanowić się nad konsekwencjami takiej decyzji.

—not. j.kal.