Kupując firmę warto znać jej długi w ZUS

Nabywając przedsiębiorstwo lub jego część należy brać pod uwagę ryzyko obciążenia odpowiedzialnością za zobowiązania związane z prowadzoną działalnością powstałe do dnia transakcji. Można się od niej uwolnić tylko wtedy, gdy mimo zachowania należytej staranności nie można byłoby się dowiedzieć o tych zaległościach.

Tak wskazuje art. 112 ordynacji podatkowej (dalej o.p.). Przepis ten ma zastosowanie do należności z tytułu składek na podstawie art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej ustawa o sus).

Przedsiębiorstwo, czyli co?

Rozpatrując odpowiedzialność nabywcy, zacząć trzeba od samego pojęcia przedsiębiorstwa. Ordynacja podatkowa jej nie zawiera. Dla ustalenia tej definicji należy sięgnąć do art. 551 kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim przedsiębiorstwem jest zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej.

Definicję tą doprecyzowuje orzecznictwo sądowe. W wyroku z 8 kwietnia 2003 r. (IV CKN 51/2001) Sąd Najwyższy stwierdził, że przedsiębiorstwem w znaczeniu przedmiotowym jest pewien zorganizowany zespół dóbr materialnych i niematerialnych przeznaczony do realizacji określonych zadań gospodarczych. Tak rozumiane przedsiębiorstwo może stanowić zakład lub oddział innego większego przedsiębiorstwa, w tym spółki prawa handlowego. Zatem oddziały czy zakłady dostatecznie wyodrębnione i odpowiednio zorganizowane stanowią przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c.

Ordynacja podatkowa nie zawiera też definicji zorganizowanej części przedsiębiorstwa. To pojęcie jest kształtowane w drodze orzeczeń sądowych, jak choćby w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 marca 1996 r. (SA/Lu 477/1995), w którym sąd stwierdził, że jako „zorganizowaną część przedsiębiorstwa" należy rozumieć część zespołu składników materialnych i niematerialnych podporządkowanych formom organizacyjnym i przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. Zatem pojęcie zorganizowanej części przedsiębiorstwa można by definiować jako zespół składników zdolnych do samodzielnej realizacji określonych zadań gospodarczych.

Niekoniecznie zakup

Wielu przedsiębiorców mylnie podchodzi do sprawy, sądząc że poniosą odpowiedzialność za długi przedsiębiorstwa, tylko wtedy, gdy je kupią. Ordynacja podatkowa nie wiąże pojęcia nabywcy z konkretnym typem stosunku zobowiązaniowego np. umowy sprzedaży.

Użyte w ustawie pojęcie nabywcy odnosi się do wszystkich przypadków nabycia przedsiębiorstwa czy jego zorganizowanej części, w których dochodzi do przesunięć majątkowych między podmiotami w konsekwencji dokonania rozmaitych czynności prawnych, np.:

Nie ma podstaw prawnych do naliczania odsetek za zwłokę, jeśli nabywca nie ureguluje zobowiązań określonych w decyzji we wskazanym w niej terminie

- umów kupna-sprzedaży,

- darowizny,

- zamiany (wyrok NSA w Warszawie z 26 kwietnia 2006 r.; III SA/Wa 1393/2005).

Przez nabycie należy zatem rozumieć każdą czynność prawną, w wyniku której dochodzi do uzyskania własności przez inny podmiot, bez względu na to, czy jest to nabycie pod tytułem darmowym czy odpłatnym.

Również wniesienie aportem majątku do spółki z o.o. jest nabyciem przez tę ostatnią majątku skutkującym odpowiedzialnością (wyrok NSA z 17 maja 1995 r., SA/Ka 626/94).

Życiowy dobytek

Nabywca przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem za zaległości związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, które powstały do dnia nabycia. Należy pamiętać, że datą powstania zobowiązania nie jest termin płatności, tj. 5, 10 lub 15 dzień danego miesiąca, ale data zaistnienia zdarzenia, z którą przepisy prawa łączą powstanie obowiązku opłacania składek, czyli dokonanie wypłaty pracownikom.

Nabywca odpowiada za zobowiązania powstałe do dnia nabycia przedsiębiorstwa lub jego części. Jego odpowiedzialność nie obejmuje jednak składek w części finansowanej przez ubezpieczonych, co wynika z wyłączenia zawartego w art. 112 § 4 pkt 1 w zw. z art. 107 § 2 pkt 1 o.p. (wyrok SN z 2 grudnia 2009 r., I UK 177/09, uchwała SN z 5 sierpnia 2008 r., I UZP 3/08).

Przykład

Pan Marek kupił przedsiębiorstwo 30 września 2012 r. 28 września dotychczasowy przedsiębiorca wypłacił pracownikom wynagrodzenia. Od należnych pensji miał obowiązek potrącić składki na ubezpieczenia społeczne.

Powstaje zatem pytanie, czy pan Marek odpowiada za zaległe zobowiązania z tytułu składek za wrzesień jako nabywca, czy jak za swoje własne. W świetle powyższych argumentów wydaje się, że powinien odpowiadać jako nabywca przedsiębiorstwa.

Zakres obciążeń

Nabywca ponosi odpowiedzialność nie tylko za należności z tytułu składek w części finansowanej przez płatnika, ale również za należne od nich odsetki za zwłokę do dnia nabycia oraz za należne od dotychczasowego płatnika koszty egzekucyjne związane z przymusowym dochodzeniem tych należności. ZUS nie może go natomiast obciążyć opłatą dodatkową wymierzoną wcześniejszemu płatnikowi.

Odpowiedzialność nabywcy ograniczona jest do wartości nabytego przedsiębiorstwa bądź jego zorganizowanej części. Nie obejmuje odsetek za zwłokę od zaległości powstałych po dniu nabycia, nawet gdy nie dokona zapłaty tych zobowiązań w terminie określonym w decyzji o odpowiedzialności nabywcy.

Nie budzi wątpliwości, że zobowiązanie osoby trzeciej do uiszczenia cudzego podatku (składek) nie może przekształcić się w zaległość podatkową.Zaległością podatkową jest bowiem tylko podatek nie zapłacony w terminie płatności (art. 51 § 1 o.p.), a zobowiązanie osoby trzeciej do uiszczenia cudzego długu podatkowego – podatkiem nie jest.

Przepis art. 109 § 2 o.p. zawiera więc odrębną podstawę do naliczenia odsetek za zwłokę już po dniu wydania decyzji o odpowiedzialności podatkowej, w razie gdy osoba trzecia nie dotrzyma terminu płatności kwot wynikających z tej decyzji (wyrok WSA w Warszawie z 22 maja 2012 r., III SA/Wa 96/07).

Jednak art. 109 o.p. nie został w art. 31 ustawy o sus rozciągnięty na należności z tytułu składek. Dlatego brak jest podstaw prawnych do naliczania odsetek za zwłokę w przypadku nieuregulowania przez nabywcę zobowiązań wynikających z decyzji o odpowiedzialności nabywcy w terminie w niej wskazanym.

Przepisów ograniczających zakres odpowiedzialności nabywcy (art. 112 § 4 o.p.) nie stosuje się do nabywców będących małżonkami lub członkami rodziny podatnika.

Konieczna decyzja

Sam fakt nabycia przedsiębiorstwa nie powoduje automatycznego objęcia nowego właściciela odpowiedzialnością za zaległości poprzedniego płatnika. Do tego niezbędne jest wydanie przez ZUS decyzji orzekającej o jego odpowiedzialności – ustalającej wysokość zaległości, za jaką on odpowiada.

Nabywca nie będzie odpowiedzialny za długi zbywcy tak długo, jak długo nie zostanie mu doręczona decyzja ustalająca zakres tej odpowiedzialności (wyrok WSA we Wrocławiu z 7 marca 2008 r., I SA/Wr 1806/07).

ZUS może wydać taką decyzję w ciągu pięciu lat od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość.

Nieważne skutki egzekucji

Możliwość wydania decyzji o odpowiedzialności nabywcy nie jest uzależniona od skuteczności prowadzonej egzekucji wobec podatnika. Tak wskazał m.in. WSA w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z 6 sierpnia 2012 r. (I SA/Go 269/09).

Zgodnie z art. 108 § 4 o.p. w zw. z art. 31 ustawy o sus ZUS może wszcząć egzekucję zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Przy czym jej bezskuteczność oznacza, że w wyniku wszczęcia i przeprowadzenia egzekucji skierowanej do majątku podatnika nie doszło do przymusowego zaspokojenia wierzyciela.

Zachodzi przy tym konieczność wyczerpania w toku tego postępowania wszystkich możliwych sposobów egzekucji, która ponadto musi dotyczyć całego majątku podatnika. Nie można zatem przyjmować, że nieudana egzekucja tylko z części majątku (np. z rachunku bankowego) lub przeprowadzona z wykorzystaniem jednego ze sposobów egzekucji wystarcza do przyjęcia bezskuteczności egzekucji jako przesłanki omawianej odpowiedzialności.

Zatem za bezskuteczną egzekucję należy rozumieć sytuację, w której nie ma jakichkolwiek wątpliwości, że nie zachodzi żadna możliwość zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności z jakiejkolwiek części majątku spółki. Taką pewność daje zaś tylko stosowny formalny akt organu egzekucyjnego (wyrok NSA w Warszawie z 27 lutego 2007 r., I FSK 46/06).

W związku z powyższym organ ma obowiązek w takiej sytuacji albo wylegitymować się postanowieniem komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z powodu bezskuteczności egzekucji albo wykazać, że faktycznie podatnik nie posiada majątku, z którego można byłoby skutecznie ściągnąć zaległości (wyrok WSA w Olsztynie z 7 listopada 2007 r.; I SA/Ol 276/07).

Pięć lat niepewności

Wątpliwości dotyczyły okresu przedawnienia zobowiązań wynikających z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej. Zgodnie bowiem z art. 118 § 2 o.p., który ma zastosowanie do należności z tytułu składek na podstawie art. 31 ustawy o sus, zobowiązanie wynikające z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej przedawnia się po upływie trzech lat od końca roku kalendarzowego, w którym została ona doręczona.

Jednak art. 24 ust. 5d ustawy o sus zawiera regulację dotyczącą terminu przedawnienia zobowiązań wynikających z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej i określa go na pięć lat.

Wyrokiem z 16 lutego 2011 r. WSA w Lublinie (I SA/Lu 841/10)

stwierdził, że odpowiednie stosowanie do należności z tytułu składek art. 118 o.p. dopuszczalne jest tylko wówczas, gdy nie ma odpowiedniej regulacji prawnej w ustawie o sus. Zatem w tym przypadku należy stosować pięcioletni okres przedawnienia, wynikający z art. 24 ust. 5d ustawy o sus.

CZEGO NIE MA W ZAŚWIADCZENIU, TEGO NIE TRZEBA SPŁACAĆ

Nabywca przedsiębiorstwa nie odpowiada za zaległości podatkowe, które nie zostały wykazane w zaświadczeniu, o którym mowa w art. 306g o.p. Kwestia dopuszczalności wydawania przez ZUS zaświadczeń w trybie tego przepisu budziła wątpliwości.

Zostały one rozstrzygnięte uchwałą SN z 17 stycznia 2012 r. (I UZP 9/11).

Zgodnie z nią na wniosek nabywcy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, za zgodą zbywającego, ZUS ma obowiązek wydania zaświadczenia o stanie powstałych do dnia nabycia zaległości składkowych zbywającego, związanych z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą (art. 31 ustawy o sus w związku z art. 112 i art. 306g o.p.), ze względu na ograniczenie odpowiedzialności solidarnej za długi składkowe zbywającego, które nie zostały wykazane w zaświadczeniu, o którym mowa w art. 306g ordynacji podatkowej.

ZUS wydaje takie zaświadczenie na wniosek:

- zbywającego,

- nabywcy, za zgodą zbywającego.

Zwalnia ono nabywcę od odpowiedzialności za zobowiązania ponad kwotę wykazaną w zaświadczeniu. W tych sytuacjach jego odpowiedzialność ogranicza się jedynie do zaległych zobowiązań określonych w wydanym zaświadczeniu (art. 112 § 6 o.p.).

Nabywca będzie jednak ponosił odpowiedzialność również za zaległości powstałe po dniu wydania zaświadczenia, o którym mowa w art. 306g, a przed dniem nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, jeżeli od dnia wydania dokumentu do dnia zbycia upłynęło więcej niż 30 dni.