- Prowadzę działalność gospodarczą. Zatrudniam kilkunastu pracowników. Mam przejściowe problemy z kontrahentami i długi składkowe za pracowników na ok. 30 tys. zł. Dostałem z ZUS odmowę ich umorzenia. Chcę złożyć skargę do sądu administracyjnego, ale nie mam środków na pokrycie kosztów sądowych i wysokich kosztów pełnomocnika – radcy prawnego, a potrzebuję fachowej pomocy. Czy sąd może zwolnić z tych kosztów? Jak jest w przypadku spółki z o.o.? – pyta czytelnik.

Przedsiębiorca jest ustawowo zwolniony od opłaty od skargi na decyzję ZUS o odmowie umorzenia składek. Tak samo jest z osobą prawną oraz spółką z o.o. Natomiast kwestia ustanowienia w ramach prawa pomocy pełnomocnika z urzędu pozostaje w ocenie sądu. Wiele zależy tu od okoliczności faktycznych, czyli sytuacji finansowej wnioskującego. Z pewnością jednak trudniej uzyskać prawo pomocy dla spółki z o.o.

Dla oceny prawnej podanej problematyki konieczne jest odniesienie się do stosownych regulacji ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 1369 ze zm.; dalej: ustawa).

Wniosek konieczny...

Jeśli chodzi o kwestię zwolnienia od kosztów sądowych od wniesienia skargi na decyzję ZUS, to art. 243 ustawy stanowi, że tzw. prawo pomocy może być przyznane stronie na jej wniosek złożony przed wszczęciem postępowania lub w toku postępowania. Wniosek ten jest wolny od opłat sądowych. Z tego przepisu wynika więc, że sąd administracyjny orzeka o przyznaniu prawa pomocy jedynie na wniosek strony. Zatem to do obowiązków strony należy przedstawienie i uwiarygodnienie okoliczności uzasadniających ten wniosek. Wnioskujący powinien przekonać sąd tym, że jego sytuacja materialna nie pozwala na pokrycie kosztów toczącego się postępowania (por. np. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 listopada 2014 r., I GZ 513/14). Jest to jednak ogólna zasada.

... nie w sprawach ZUS

Od powyższej zasady są jednak istotne wyjątki. Dotyczą one m.in. skarg wnoszonych w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Jak bowiem wynika z art. 239 § 1 pkt 1 lit. e ustawy, nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych strona skarżąca:

- działanie,

- bezczynność organu lub

- przewlekłe prowadzenie postępowania

w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Tak też potwierdził NSA w postanowieniu z 13 marca 2013 r. (II GZ 74/13).

Zatem sprawy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne są ustawowo zwolnione od kosztów sądowych. Wniosek przedsiębiorcy o zwolnienie od opłat od skargi na decyzję ZUS w zakresie składek byłby więc bezprzedmiotowy. Podobnie wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w postanowieniu z 8 lutego 2011 r. (I SA/Bd 53/11) akcentując, że: Jak stanowi art. 239 pkt 1 lit. e ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (...) strona skarżąca działanie lub bezczynność organu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądowych. Wobec tego jest zwolniona z mocy prawa od ponoszenia opłat sądowych, na które składają się wpis i opłata kancelaryjna oraz z konieczności zwrotu wydatków.

O darmowego przedstawiciela...

Inaczej wygląda kwestia ustanowienia pełnomocnika z urzędu do wniesienia wspomnianej skargi. Jak podano w art. 245 § 3 ustawy, prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Z kolei, jak wskazał WSA w Gliwicach w postanowieniu z 15 września 2016 r. (I SA/Gl 2/16): Przystępując natomiast do rozpoznania wniosku o przyznanie prawa pomocy w pozostałej części, a zatem do wniosku o ustanowienie radcy prawnego, stwierdzić należy, że stosownie do art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a. przyznanie osobie fizycznej prawa pomocy w zakresie częściowym – czyli w myśl art. 245 § 3 P.p.s.a. obejmującym tylko zwolnienie od kosztów sądowych lub tylko ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika – następuje, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Skoro więc przedsiębiorca znajduje się w trudnej obiektywnie sytuacji, musi to należycie we wniosku wykazać.

...trudniej osobom prawnym

Podobne, choć nie identyczne regulacje prawne, ustawodawca przewidział dla osób prawnych (np. spółek z o.o.) i innych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej (art. 246 § 2 ustawy) w zakresie możliwości ubiegania się o prawo pomocy. Wskazano tam m.in., że prawo pomocy może być przyznane w zakresie częściowym – gdy taki podmiot wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. W tym przepisie jest więc obostrzenie wymogu dla zwolnienia. Ustawodawca przewiduje bowiem uznaniowość, o czym świadczy użycie słów „prawo pomocy może być przyznane", a nie ma takiego sformułowania w § 1 odnoszącym się do osób fizycznych.

Ponadto osoba prawna czy też inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, wnioskująca o przyznanie prawa pomocy, ma obowiązek wykazać nie tylko brak niezbędnych środków, ale również to, że podjęła wszelkie niezbędne kroki, aby zdobyć fundusze na pokrycie wydatków związanych z postępowaniem. Jak zaś podkreślił WSA w Białymstoku w postanowieniu z 7 grudnia 2016 r. (I SA/Bk 975/16): Celem instytucji prawa pomocy, która w istocie oznacza dofinansowanie strony postępowania przez Skarb Państwa, jest zagwarantowanie prawa do sądu osobom najuboższym (w tym również osobom prawnym oraz innym jednostkom organizacyjnym), znajdującym się w wyjątkowo złej sytuacji materialnej, które całkowicie nie są w stanie wygospodarować środków na pokrycie kosztów związanych z dochodzeniem swych praw przed sądem.

Autor jest radcą prawnym