Czy osoba, która wykonuje przy niepełnosprawnym podopiecznym czynności opiekuńcze i uzyskuje z tego tytułu wynagrodzenie ma prawo do urlopu – jako pewnego okresu odpoczynku od obowiązków związanych z opieką? Przed takim pytaniem stanął Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu.
Stanowisko wójta
Kanwą orzeczenia była decyzja wójta, który zażądał zwrotu świadczenia pielęgnacyjnego od matki niepełnosprawnej dziewczynki. Wskazał, że podczas wyjazdu na 2-tygodniowy urlop kobieta nie sprawowała stałej i długotrwałej opieki nad córką. Wobec tego za okres wypoczynku świadczenie nie przysługiwało, wypłacono je nienależnie i podlega ono zwrotowi.
Czytaj więcej:
Co na to SKO
Decyzję tę podtrzymało Samorządowe Kolegium Odwoławcze. Przyznało, iż sam fakt wyjazdu czasowego nie jest przesłanką negatywną przysługiwania świadczenia pielęgnacyjnego. Jest nią natomiast niesprawowanie opieki nad bliskim niepełnosprawnym.
SKO stwierdziło, że sprawowanie opieki nad osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym jest najczęściej procesem długotrwałym, często wieloletnim. Zdarzyć się mogą sytuacje, w których opiekun osoby niepełnosprawnej opieki takiej przez krótki czas nie może z różnych przyczyn sprawować. Krótkotrwałą przeszkodą w sprawowaniu opieki może być choroba opiekuna, jego krótkotrwały pobyt w szpitalu czy nawet jednodniowy czy parodniowy wyjazd poza miejsce stałego pobytu.
W ocenie SKO dopuszczalne jest okresowe zaprzestanie sprawowania opieki, np. związane z koniecznością poratowania własnego zdrowia, przy jednoczesnym doraźnym zapewnieniu podopiecznemu opieki. Również przejściowy brak opieki, spowodowany, np. chęcią odpoczynku przez opiekuna, z zapewnieniem zastępstwa innej osoby lub związany z leczeniem szpitalnym lub ambulatoryjnym opiekuna, bądź konieczności załatwienia innych spraw (np. zakupy, sprawy urzędowe, spotkania rodzinne itd.) nie powinien skutkować pozbawieniem go świadczenia o charakterze opiekuńczym. Jednak zdaniem SKO, wyjazd na planowany dwutygodniowy urlop poza granice Polski i całkowite przekazanie opieki innej osobie powoduje, że brak jest opieki nad bliskim niepełnosprawnym i za ten okres świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje.
W skardze matka stwierdziło, że nieprawidłowe jest stanowisko organów zmierzające do uznania zaplanowanego urlopu i powierzenia czasowej opieki ojcu dziecka, który ma prawa rodzicielskie oraz wyraził zgodę na opiekę nad córką, jako braku opieki nad niepełnosprawną córką. Kobieta wyjaśniła, że zaplanowany urlop był związany z polepszeniem stanu zdrowia psychicznego i prowadzone były zajęcia z coachem osobistym. Dodała, że ojciec dziecka ma tak sarno prawo opieki nad dzieckiem, jak jego babcia czy dziadek. Podkreśliła również, że zrezygnowała z zatrudnienia w celu sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym, a swoje obowiązki wypełnia z należytą starannością.
Skarżąca wytknęła, że za dopuszczalne uznało SKO okresowe zaprzestanie sprawowania opieki: związane z koniecznością poratowania własnego zdrowia, przejściowy brak opieki spowodowany np. chęcią odpoczynku przez opiekuna, związany z leczeniem szpitalnym lub ambulatoryjnym opiekuna, czy konieczności załatwienia innych spraw. Wobec tego z jednej strony SKO uznało za usprawiedliwioną przesłankę „chęci odpoczynku przez opiekuna”, a z drugiej zaplanowanego urlopu (dla poratowania zdrowia) już tak nie postrzega. Świadczy to o braku konsekwencji organu odwoławczego.
Wielkie wyzwanie
Rozpatrujący skargę WSA w Poznaniu nie miał wątpliwości, że opieka nad osobą niepełnosprawną, zarówno dzieckiem jak i dorosłym, to wielkie wyzwanie. Najczęściej jest związana z życiem w warunkach ciągłego obciążenia psychofizycznego.
Wsparcie innych
Sąd podzielił pogląd NSA (sygn. akt. I OSK 371/20), że treść normy art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych nie stanowi jako warunku uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego konieczności sprawowania opieki całkowicie w sposób samodzielny, bez prawa do skorzystania ze wsparcia innych osób. Nawet bowiem w przypadku konieczności przebywania z podopiecznym nieprzerwanie całą dobę, bez możliwości nawet chwilowego pozostawienia tej osoby samotnie z powodu braku jej samodzielności wynikającego z niepełnosprawności, doświadczenie życiowe nakazuje przyjąć, że nie jest możliwe wykonywanie tej opieki bez pomocy innych osób, choćby z uwagi na potrzebę zaspokojenia własnych, podstawowych potrzeb życiowych opiekuna.
Zdaniem WSA w pełni racjonalne i uzasadnione jest stwierdzenie, że opiekun osoby niepełnosprawnej powinien mieć prawo do urlopu rozumianego jako odpoczynek od czynności opiekuńczych sprawowanych nad osobą niepełnosprawną.
– Należy wziąć pod uwagę, że jego obowiązki przyjmują formę zawodowych usług opiekuńczych, oraz że aktualne programy związane z opieką wytchnieniową dostrzegają potrzebę odciążenia czasowego opiekuna osoby niepełnosprawnej. Skorzystanie przez opiekuna z wypoczynku nie powinno wiązać się z utratą prawa do świadczenia pielęgnacyjnego za ten okres. Nie powinno być to bowiem automatycznie związane z uznaniem, iż przestaje być spełniona przesłanka stałej i długotrwałej opieki – wskazał sąd.
Pomoc rodziny
W uzasadnieniu wyjaśniono, że warunków „stałej opieki” nie można rozumieć w ten sposób, iż czynności opiekuńcze może wykonywać wyłącznie osoba uprawniona do świadczenia pielęgnacyjnego i nie może skorzystać z pomocy np. innego członka rodziny. Takie podejście jest bowiem nieracjonalne i sprzeczne z zasadami doświadczenia życiowego. W ocenie sądu w czasie w którym zapewniona jest (czasowa) opieka nad osobą niepełnosprawną innego niż opiekun podmiotu nie traci on uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego. – Można sobie wyobrazić, iż to podopieczny wyjeżdża np. na obóz letni, czy turnus rehabilitacyjny na kilka tygodni. Trudno przyjąć, aby za ten okres świadczenie pielęgnacyjne wypłacone opiekunowi miało być uznane za nienależne, mimo iż bezpośrednio wtedy opieki nad podopiecznym nie sprawował – zauważył WSA.
Świadczenie nie było nienależne
Sąd stwierdził, iż 2-tygodniowy wyjazd skarżącej nie mógł doprowadzić organów do uznania, iż wypłacone za ten okres świadczenie pielęgnacyjne jest świadczeniem nienależnym i z tego tytułu powinno podlegać zwrotowi.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 22 grudnia 2022 roku.
Sygnatura akt: II SA/Po 761/22
