W obliczu głośnego sporu dotyczącego sukcesji w rodzinnym imperium Zygmunta Solorza, założyciela czołowych firm w sektorze telekomunikacyjnym, telewizyjnym i energetycznym, kwestie sukcesji oraz zarządzania majątkiem ponownie zyskały na znaczeniu. O przyszłości majątku jednego z najbogatszych Polaków zdecyduje sąd w Liechtensteinie, który oceni, czy podpisanie dokumentów sukcesyjnych z początku sierpnia br. było prawnie skuteczne.

Kto zakłada fundacje prywatne w Liechtensteinie?

Księstwo Liechtensteinu (dalej jako Liechtenstein) to niewielkie państwo alpejskie położone na granicy Szwajcarii i Austrii, ze stolicą w Vaduz. Z jednej strony Liechtenstein utożsamiany jest z malowniczymi krajobrazami górskimi, monarchicznym systemem władzy, stabilną gospodarką oraz niskimi podatkami. Z drugiej strony wyróżnia się wieloletnią tradycją i kulturą zakładania fundacji prywatnych (niem. Stiftung), które powstają tam już od 1926 roku wraz z przyjęciem ustawy Personen- und Gesellschftsrecht (PGR), przyciągając tym samym osoby zamożne i ich rodziny z całego świata. To właśnie w Liechtensteinie swoje fundacje prywatne utworzyli m.in.: Zygmunt Solorz, Rafał Brzoska – twórca i prezes InPostu oraz Ingvar Kamprad – założyciel i wieloletni prezes IKEA. Na uwagę zasługuje fakt, że globalny trend zakładania fundacji w Liechtensteinie zarówno tych o charakterze prywatnym, jak i publicznym potwierdzają dane opracowane przez tamtejszą instytucję państwową – The Foundation Supervisory Authority (STIFA), która wskazuje, że na dzień 31 grudnia 2023 roku łączna liczba zarejestrowanych fundacji wynosiła około 10 tysięcy. Niniejsze dane, w zestawieniu z ograniczoną liczbą mieszkańców tego kraju, wynoszącą zaledwie 39 tysięcy oraz niewielką powierzchnią 160 km², świadczą najwyraźniej o wysoce korzystnych warunkach do tworzenia i prowadzenia fundacji na obszarze państwa Liechtenstein. Zatem, dlaczego tak wielu światowej sławy przedsiębiorców i nie tylko, wybiera Liechtenstein jako miejsce siedziby i prowadzenia swoich fundacji oraz co sprawia, że Liechtenstein jest uznawany za europejską stolicę fundacji prywatnych? Co więcej, jak na tle regulacji prawnych w Liechtensteinie wypada polska ustawa o fundacji rodzinnej?

Czym różni się fundacja prywatna od fundacji charytatywnej?

Zanim przystąpimy do analizy tego, co odróżnia fundację prywatną w Liechtensteinie od polskiej fundacji rodzinnej, warto przybliżyć podstawowe informacje dotyczące fundacji jako narzędzia planowania majątkowego. Prawo polskie oraz prawo w Liechtensteinie zasadniczo rozróżniają fundacje rodzinną od fundacji charytatywnej, której celem jest realizacja działań na rzecz dobra publicznego.

Zarówno polska fundacja rodzinna jak i fundacja prywatna w Liechtensteinie powstaje w celu zabezpieczenia prywatnego majątku oraz zaplanowania sukcesji. Obie fundacje mają charakter niezależnych podmiotów prawnych, co oznacza, że majątek fundacji jest wyodrębniony od majątku fundatora. Niniejszy zabieg gwarantuje ochronę wniesionych do fundacji aktywów przed potencjalnymi roszczeniami w stosunku do fundatora lub beneficjenta.

Jakie są podobieństwa między polską fundacją rodzinną a prywatną fundacją w Liechtensteinie?

Aby ustanowić fundację rodzinną w Polsce fundator zobowiązany jest wnieść do fundacji mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 tys. zł. Minimalny kapitał założycielski wymagany do ustanowienia fundacji prywatnej w Lichtensteinie, to 30 tys. euro, który może być także wyrażony we frankach szwajcarskich lub dolarach amerykańskich.

Obie fundacje mogą być powołane w dowolnym celu określonym przez fundatora, którym zgodnie z prawem Lichtensteinu może być także osoba prawna. Podobnie jak w Polsce podstawy funkcjonowania fundacji w Liechtensteinie określa jej statut, który definiuje cele fundacji, przeznaczenie przekazanych lub wygenerowanych przez nią środków, czas jej trwania, strukturę wewnętrzną fundacji oraz warunki jej odwołania lub likwidacji. W oparciu zarówno o polskie przepisy jak i prawo obowiązujące w Liechtensteinie, fundator powołujący fundacje posiada dużą swobodę oraz elastyczność kształtowania postanowień statutu. Obie regulacje dopuszczają, aby fundator pełnił rolę beneficjenta fundacji, tym samym pozwalając mu na korzystanie z majątku lub przychodów fundacji zgodnie z określonymi w statucie zasadami.

Co odróżnia fundację prywatną w Liechtensteinie od polskiej fundacji rodzinnej?

Beneficjentami polskiej fundacji mogą być wyłącznie osoby fizyczne oraz organizacje o charakterze pożytku publicznego. W Liechtensteinie częstą praktyką jest powoływanie w skład beneficjentów także osób prawnych. Kolejna, istotna różnica w stosunku do polskich przepisów związana jest z organami fundacji. W skład tzw. rady fundacji będącej odpowiednikiem zarządu polskiej fundacji rodzinnej wchodzi co najmniej dwóch członków – osoba fizyczna lub osoba prawna.

Co najmniej jeden z członków rady musi posiadać uprawnienia licencjonowanego dostawcy usług powierniczych w Liechtensteinie. Wymóg spełnienia określonych kryteriów, takich jak odpowiednie kwalifikacje zawodowe, doświadczenie oraz przestrzeganie standardów etycznych i regulacyjnych, przekłada się na to, że zarządzanie fundacją odbywa się zgodnie z najwyższymi standardami prawnymi i finansowymi. Jednocześnie, wymóg ten stanowczo zwiększa koszty prowadzenia fundacji prywatnej w Liechtensteinie względem stawek obowiązujących w Polsce. To sprawia, że fundacje w Liechtensteinie oferują wysoki poziom profesjonalizmu, jednak wiążą się z tym dużo wyższe koszty ich prowadzenia.

Przepisy w Liechtensteinie rozróżniają cztery kategorie beneficjentów tzw.:

- uprawnionych (die Begünstigungsberechtigten) – mających prawo do korzystania z aktywów przekazanych fundacji lub osiąganych przez nią dochodów,

- warunkowych (die Anwartschaftsberechtigten) – mających prawo do uzyskania statusu beneficjenta w chwili ziszczenia się warunku np. ukończenia studiów magisterskich,

- dyskrecjonalnych (die Ermessensbegünstigten) – których status zależy od decyzji rady fundacji lub innego organu wskazanego w statucie,

- ostatecznych (die Letztbegünstigten) – którzy otrzymają aktywa po likwidacji fundacji.

Kolejnym istotnym aspektem działalności fundacji jest kwestia jej opodatkowania. Zasadniczo, prywatna fundacja w Liechtensteinie, która prowadzi rzeczywistą działalność operacyjną, będzie traktowana jako spółka prawa Liechtensteinu, a jej stawka podatku dochodowego od osób prawnych wyniesie 12,5 proc. Natomiast pozostałe prywatne fundacje, które nie prowadzą działalności gospodarczej i służą jedynie do zarządzania przekazanym im majątkiem, są zobowiązane do uiszczania rocznej opłaty ryczałtowej w wysokości 1800 franków szwajcarskich.

Dlaczego fundacja w Liechtensteinie cieszy się tak dużą popularnością?

To, na co w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, to długoletnia tradycja tworzenia takich mechanizmów sukcesyjnych w Liechtensteinie. Liechtenstein może pochwalić się prawie stuletnim doświadczeniem w tworzeniu i prowadzeniu fundacji prywatnych, co daje znaczną przewagę nad innymi państwami takimi jak Polska, w których obowiązują podobne, acz dużo „młodsze” rozwiązania sukcesyjne. Wieloletnia tradycja zakładania fundacji prywatnych wynika z przejrzystego oraz stabilnego prawa regulującego tę instytucję, o czym świadczy wręcz marginalna liczba zmian prawa fundacyjnego w Liechtensteinie. Z wyjątkiem nowelizacji z 2008 roku, która miała na celu zwiększenie transparentności, wzmocnienie nadzoru nad fundacjami oraz dostosowanie krajowych przepisów do standardów unijnych, od 1926 roku prawo regulujące fundacje prywatne pozostało de facto niezmienne. Świadczy to, o jego stabilności i długotrwałej efektywności. Co ważne, zaufanie zainteresowanych fundacją do rządzących, którzy tworzą stabilne i niezmienne prawo, jest kluczowym czynnikiem sprzyjającym zakładaniu fundacji.

Kolejnym elementem przyciągającym przedsiębiorców do Liechtensteinu w celu utworzenia fundacji prywatnej jest wysoki poziom know-how kadry doradczej, ścisłe przestrzeganie zasad lojalności i poufności oraz rozwinięta praktyka tworzenia tego typu mechanizmów sukcesyjnych. Przedsiębiorcy, chcący utworzyć fundację rodzinną, oczekują wykwalifikowanego oraz zaufanego personelu, któremu będą mogli powierzyć losy swoich rodzin. Warto pamiętać, że fundacje prywatne to instrumenty prawne, których celem jest nie tylko efektywne zarządzanie majątkiem, ale przede wszystkim zapewnienie finansowej stabilności rodzinie oraz kontroli nad dziedziczeniem i sukcesją. To, na jak wiele intymnych oraz osobistych obszarów życia prywatnego wpływa fundacja rodzinna sprawia, że fundatorzy chcący powołać taki mechanizm chętniej polegają na specjalistach, którzy wywodzą się ze środowiska, w którym tworzenie fundacji należy do codzienności.

Czy aspekty geopolityczne mają znaczenie w wyborze jurysdykcji do założenia fundacji rodzinnej?

Aspekty geopolityczne często odgrywają istotną rolę w wyborze jurysdykcji do zakładania fundacji prywatnych. Liechtenstein, ze względu na swoje geograficzne położenie, od wielu lat jest uznawany za bezpieczną przystań dla prywatnych majątków. W obliczu trwających konfliktów zbrojnych w Ukrainie, na Bliskim Wschodzie oraz napiętych relacji między Chinami a Tajwanem, stabilny politycznie i gospodarczo Liechtenstein staje się dla wielu pierwszym wyborem do bezpiecznego ulokowania rodzinnego kapitału. Co równie istotne, Liechtenstein zyskał miano stabilnego i bezpiecznego państwa nie tylko dzięki swojemu górskiemu położeniu, ale przede wszystkim dzięki wysokim standardom przestrzegania praw człowieka, poszanowania prawa własności oraz solidnym przepisom dotyczącym ochrony danych osobowych, w tym tajemnicy bankowej.

Tym, co stanowczo odróżnia Liechtenstein na tle innych państw europejskich, to fakt, że orzeczenia zagranicznych sądów powszechnych, co do zasady nie są uznawane i wykonywane na obszarze tego państwa. W przypadku Polski, jak również wielu innych krajów europejskich, brak umowy bilateralnej dotyczącej wzajemnego uznawania wyroków sądowych utrudnia dochodzenie roszczeń przeciwko fundacji zarejestrowanej w Liechtensteinie. Z jednej strony nieuznawanie przez Liechtenstein wyroków zagranicznych sądów chroni integralność przekazanego majątku oraz zabezpiecza fundatora i beneficjentów przed potencjalnymi roszczeniami, egzekucjami sądowymi lub innymi działaniami prawnymi, które mogłyby naruszać ich interesy. Z drugiej strony, niniejsza okoliczność prowadzi do ograniczenia ochrony prawnej osób z poza obszaru tego kraju. W rezultacie zwiększa to koszty obsługi fundacji, gdyż w razie potencjalnego sporu, zmusza do prowadzenia długotrwałych i kosztownych postępowań sądowych w Liechtensteinie.

Zdaniem autora

Aleksander Petrys, adwokat, specjalizuje się w obsłudze klientów indywidualnych oraz ich biznesów – doradztwo Private Clients, kancelarii WKB Lawyers

Aby polskie fundacje rodzinne mogły cieszyć się podobnym uznaniem i estymą jak fundacje prywatne w Liechtensteinie, potrzebny jest czas. Wraz z jego upływem staną się coraz bardziej powszechnym i sprawdzonym mechanizmem sukcesyjnym. Rozwiną się także dobre praktyki i standardy, które zwiększą ich efektywność oraz zbudują zaufanie wśród rodzin poszukujących skutecznych rozwiązań sukcesyjnych. Kluczowym warunkiem osiągnięcia tego celu będzie utrzymanie stabilności przepisów regulujących fundacje. Częste i gwałtowne zmiany

w ustawodawstwie z pewnością nie przyniosą oczekiwanych efektów. Tym, co daje dużą nadzieję na stabilny rozwój tej instytucji w Polsce, jest ustawa o fundacjach rodzinnych, będąca rezultatem kilkuletnich prac i szerokich konsultacji. Polską ustawę o fundacji rodzinnej wyróżnia przede wszystkim jej aktualność w stosunku do zagranicznych rozwiązań, elastyczność w zakresie tworzenia statutu, określania beneficjentów oraz administrowania fundacją, szeroki zakres dozwolonej działalności gospodarczej oraz korzystne stawki opodatkowania. Bez wątpienia warto przemyśleć założenie fundacji rodzinnej w Polsce, gdyż jest to bardzo dobre rozwiązanie, pretendujące do miana jednego z lepszych w Europie.