Mechanizm CBAM (ang. Carbon Border Adjustment Mechanism) jest rozwiązaniem Unii Europejskiej, mającym na celu wyrównanie cen produktów przywożonych na teren UE, generujących duży ślad węglowy, a dokładniej emitujących duże ilości CO2 podczas ich produkcji. Mechanizm ten dotyczy zatem wybranych towarów o wysokiej emisyjności, takich jak cement, stal, aluminium, nawozy sztuczne czy energia elektryczna. CBAM ma za zadanie ograniczyć „ucieczkę emisji” i wesprzeć cele klimatyczne UE, zniechęcając producentów spoza UE do stosowania metod produkcji powodujących wysoką emisję gazów cieplarnianych.
Wymogi w okresie przejściowym
W trwającym okresie przejściowym, który kończy się 31 grudnia 2025 roku, importerzy objęci regulacją CBAM muszą raportować całkowitą emisję gazów cieplarnianych związaną z przywożonymi produktami. Raportowanie w ramach CBAM odbywa się kwartalnie, a za dany kwartał raport należy złożyć do końca miesiąca następującego po jego zakończeniu. Na przykład za III kwartał (lipiec–wrzesień) raportowanie trwa do końca października. Od 1 sierpnia 2024 roku raportowanie musi opierać się wyłącznie na rzeczywistych danych pochodzących od producentów, co stanowi zmianę w stosunku do wcześniejszych, uproszczonych zasad, gdzie możliwe było użycie wartości domyślnych. Wymaga to od importerów skrupulatności i bieżącego monitorowania śladu węglowego każdego importowanego produktu.
Czytaj więcej:
Problemy techniczne i proceduralne
Raportowanie odbywa się za pośrednictwem Rejestru Przejściowego CBAM, który służy jako platforma do składania sprawozdań. Niestety w początkowej fazie obowiązywania CBAM importerzy napotkali liczne problemy techniczne, które znacznie utrudniły terminowe złożenie pierwszych raportów. Błędy związane z funkcjonowaniem rejestru ograniczyły jego dostępność i funkcjonalność. Komisja Europejska prowadzi działania naprawcze, co sukcesywnie poprawia dostępność platformy, ale wciąż występują obszary wymagające dalszych usprawnień.
Pozyskiwanie danych od dostawców
Największym wyzwaniem dla importerów pozostaje pozyskiwanie danych o rzeczywistych emisjach od dostawców, szczególnie spoza Unii Europejskiej. Dostawcy, powołując się na tajemnicę handlową, często niechętnie udostępniają dane o śladzie węglowym ich produktów, co uniemożliwia zgłaszającym wypełnienie obowiązków. Problem ten szczególnie dotyczy pośredników, którzy sami nie prowadzą procesów produkcyjnych, ale są odpowiedzialni za pozyskanie danych od producentów. Importerzy muszą więc wdrożyć strategie zabezpieczające dostępność tych danych, takie jak edukacja dostawców na temat wymogów CBAM oraz uzupełnienie umów o klauzule gwarantujące dostęp do informacji o emisjach.
Dokładne pozyskanie rzeczywistych danych o emisjach, choć niezbędne, jest trudne do wdrożenia. Brak zgodności z wymogami CBAM może prowadzić do sankcji finansowych, jednak szybkie tempo, w jakim wdrożono system oparty na danych rzeczywistych, było zaskoczeniem dla wielu przedsiębiorców. Rzetelność raportowania jest więc kluczowa, aby uniknąć ryzyka kar i niepotrzebnych problemów regulacyjnych.
Dochowanie należytej staranności
Aby sprostać wymaganiom CBAM, zgłaszający muszą dochować należytej staranności na kilku poziomach:
- terminowość raportowania
Każde sprawozdanie musi być składane w określonym terminie. Kolejne sprawozdanie CBAM importerzy będą musieli złożyć już 31 stycznia 2025 roku, co oznacza, że czas na zebranie danych jest ograniczony.
- rzetelna weryfikacja raportowanych danych
Konieczne jest porównanie raportów z rzeczywistymi wartościami emisji oraz z danymi wymaganymi przez przepisy CBAM. Raportowanie wyłącznie na podstawie wartości domyślnych, mimo wcześniejszej możliwości ich stosowania, może teraz wiązać się z sankcjami.
- gotowość do odpowiedzi na wezwania organów
Przedsiębiorcy muszą być przygotowani na udostępnianie pełnych informacji lub ewentualne skorygowanie raportów za zgodą instytucji nadzorujących CBAM.
Nowe zasady korekt
Do 31 lipca 2024 roku korekty raportów były stosunkowo łatwe do przeprowadzenia, jednak obecnie każda korekta po zaraportowaniu wymaga zgłoszenia do odpowiedniego organu, a te, które zostały zgłoszone po miesiącu od raportowania, wymagają dodatkowo zgody organu krajowego. Takie zmiany sprawiają, że aby uniknąć konieczności późniejszych, czasochłonnych korekt, konieczne jest bieżące, skrupulatne zbieranie i weryfikowanie danych o emisjach.
Rekomendacje i dobre praktyki
Dla sprawnego funkcjonowania w systemie CBAM przedsiębiorstwa powinny podjąć następujące kroki:
1. Zgromadzenie pełnych danych o importowanych towarach
Należy pozyskać informacje o kodach CN, pochodzeniu towarów oraz ich emisjach. Następnie przedsiębiorcy muszą zweryfikować, które towary podlegają regulacjom CBAM, co pozwoli uniknąć potencjalnych kar.
2. Informowanie i aktualizacja umów z dostawcami
Warto informować dostawców o wymogach dotyczących CBAM oraz wprowadzić do umów klauzule zapewniające dostęp do danych o emisjach, co zminimalizuje ryzyko braku informacji.
3. Wyznaczenie osób odpowiedzialnych za obszar CBAM
Kluczowe jest, aby przedsiębiorstwo wyznaczyło osoby odpowiedzialne za monitorowanie całego procesu CBAM, co pozwoli usprawnić raportowanie i zminimalizować ryzyko błędów. Wielu przedsiębiorców już podjęło kroki w tym kierunku, wyznaczając koordynatorów, którzy odpowiadają za zbieranie i weryfikację danych oraz za komunikację z dostawcami. Jednak nadal pozostaje grupa przedsiębiorstw, które nie wdrożyły tego etapu, co może prowadzić do problemów organizacyjnych i zwiększa ryzyko niedotrzymania wymogów CBAM.
4. Wdrożenie procedur gromadzenia danych o emisjach
Przedsiębiorstwa muszą stworzyć wewnętrzne procedury zbierania danych dotyczących emisji. Opracowanie specjalnie do tego przeznaczonych formularzy ułatwiających przekazywanie danych to również krok, który pozwoli na bieżąco monitorować zgodność z wymogami CBAM.
5. Przygotowanie do raportowania kwartalnego
Aby usprawnić kwartalne raportowanie, importerzy powinni zadbać o integrację systemów z rejestrem CBAM. Kluczowe kroki w procesie to:
- pozyskanie danych celnych (np. ze zgłoszeń, z administracji celnej lub systemów ERP),
- weryfikacja danych,
- agregacja danych o emisjach dostarczonych przez producentów,
- kompletowanie raportu CBAM oraz jego zgłoszenie.
Wyzwania i korzyści wdrożenia CBAM
Wdrożenie mechanizmu CBAM wiąże się z licznymi wyzwaniami, które wymagają od przedsiębiorców nie tylko dokładności i dbałości o terminowość, ale również przeprowadzenia gruntownych zmian organizacyjnych. Kluczowym wyzwaniem jest konieczność pozyskiwania precyzyjnych danych o emisjach od zagranicznych dostawców. Wielu z nich, zwłaszcza spoza Unii Europejskiej, nie posiada systemów pomiarowych spełniających unijne standardy lub powołuje się na tajemnicę handlową, co utrudnia dostęp do pełnych informacji. Stąd pojawia się konieczność negocjowania nowych warunków współpracy, a to bywa czasochłonne i wymaga dużej determinacji. Oprócz pozyskiwania danych przedsiębiorcy muszą zainwestować w rozwój swoich systemów informatycznych, aby umożliwić integrację z rejestrem przejściowym CBAM i zapewnić sprawne przetwarzanie oraz archiwizowanie informacji o emisjach. Ponadto CBAM wymaga od przedsiębiorców bieżącego monitorowania zmian prawnych i dostosowywania się do kolejnych regulacji oraz wymogów, które mogą ulegać zmianom wraz z rozwojem mechanizmu. Przedsiębiorstwa stale powinny więc szkolić pracowników i adaptować wewnętrzne procedury. Niezbędna jest także współpraca działów prawnych, operacyjnych oraz zakupów, co wymusza wprowadzenie nowych procedur i odpowiednich ról w strukturze organizacyjnej.
Wszystkie te działania, choć wymagające i kosztowne, przyczyniają się do zwiększenia przejrzystości i efektywności w zakresie zarządzania emisjami. Długoterminowo umożliwi to przedsiębiorstwom nie tylko uniknięcie sankcji, ale także przyczyni się do wzrostu ich konkurencyjności na coraz bardziej świadomym rynku globalnym.
Wojciech Hałucha jest doradcą podatkowym w Kancelarii AXELO Prawo i Podatki
Oktawia Wojtuń jest prawnikiem w Kancelarii AXELO Prawo i Podatki