Projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary wprowadza nowe mechanizmy, których zasadniczym celem jest ułatwienie efektywnego wyciągania surowych konsekwencji wobec spółek, kiedy dochodzi do popełnienia przestępstw w związku z ich działalnością.

Kluczowa zmiana zawarta w projekcie polega na całkowitym przemodelowaniu zasad odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Według nowych założeń możliwe będzie pociągnięcie spółki do odpowiedzialności bez wcześniejszego prawomocnego skazania osoby fizycznej (sprawcy przestępstwa). Co więcej, ustawodawca nie wprowadza zamkniętego katalogu przestępstw, których popełnienie umożliwi wszczęcie postępowania przeciwko spółce. Zgodnie z projektem, będzie to możliwe w przypadku popełnienia dowolnego przestępstwa, w tym również skarbowego, w związku z działalnością spółki.

Projekt przewiduje nie tylko surowe kary pieniężne (zasadniczo w wysokości od 30 tys. zł do nawet 30 mln zł), ale również możliwość likwidacji lub rozwiązania podmiotu zbiorowego. Co więcej, zagrożenie karą pieniężną w przypadku nieprzeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w związku z informacjami przekazanymi przez sygnalistę lub nieusunięcia stwierdzonych w tym postępowaniu uchybień, zwiększy się do 60 mln zł. Dodatkowo projekt przewiduje szeroki katalog środków karnych i zapobiegawczych, takich jak zakaz reklamy i promocji, ubiegania się o zamówienia publiczne czy korzystania ze wsparcia środkami publicznymi (lub nawet obowiązek ich zwrotu).

Warunki ukarania spółki

Projekt przewiduje kilka sytuacji, w których spółka może ponieść konsekwencje wymienione w ustawie.

Po pierwsze, spółka odpowie za czyn zabroniony popełniony w związku z jej działalnością przez członka jej organu. Warunkiem odpowiedzialności będzie w takiej sytuacji to, że sprawca przestępstwa działał umyślnie lub na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że przewidywał lub mógł przewidzieć możliwość popełnienia przestępstwa.

Po drugie, odpowiedzialność spółki może mieć również miejsce, kiedy przestępstwo zostanie popełnione przez:

- osobę działającą w interesie spółki, uprawnioną do jej reprezentowania (też podejmowania w jej imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru) lub wskutek nadużycia przez nią uprawnień,

- osobę fizyczną dopuszczoną do działania w imieniu spółki przez jej organ lub członka organu wskutek nadużycia przez nią uprawnień,

- pracownika, w związku ze świadczeniem przez niego pracy na rzecz spółki.

Po trzecie, w przypadku osiągnięcia (chociażby pośrednio) korzyści majątkowej, spółka odpowie także za czyn popełniony przez:

- podwykonawcę albo innego przedsiębiorę będącego osobą fizyczną, jeśli czyn powstał w związku z wykonywaniem umowy zawartej ze spółką;

- pracownika lub osobę upoważnioną do działania w interesie lub na rzecz przedsiębiorcy, niebędącego osobą fizyczną, jeśli czyn pozostawał w związku z wykonywaniem umowy zawartej ze spółką.

Organy ścigania zbadają jakość zarządzania

Samo popełnienie przestępstwa przez jedną z ww. osób będzie warunkiem koniecznym, lecz niejedynym, zastosowania nowych przepisów. Podmiot zbiorowy poniesie bowiem odpowiedzialność w przypadku, gdy czyn zabroniony popełniła osoba, co do której nie dochowano należytej staranności w wyborze (tzw. wina w wyborze) albo należytej staranności w nadzorze nad (tzw. wina w nadzorze).

Spółka odpowie również wtedy, gdy nieprawidłowości w szeroko rozumianej organizacji jej działalności ułatwiły lub umożliwiły sprawcy popełnienie czynu zabronionego, w przypadku, gdyby inna organizacja mogła zapobiec jego popełnieniu (wina w organizacji). (...)

—Salwador Milczanowski senior counsel w Olesiński i Wspólnicy Sp. k.

—Justyna Papież consultant w Olesiński i Wspólnicy Sp. k.