O wyborze prawa mówimy wtedy, gdy strony umowy decydują się, aby ich wzajemne obowiązki i prawa regulowały przepisy innego, ustalonego przez nich państwa, a nie tego, na terenie którego umowa jest realizowana.
Prawo właściwe
Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I, dalej rozporządzenie) prawem właściwym, czyli tym, które się stosuje, jeżeli strony nie wybiorą innego prawa dla indywidualnej umowy o pracę, jest prawo państwa, z terytorium którego pracownik zazwyczaj świadczy pracę. Jeżeli zgodnie z tymi zasadami nie można ustalić prawa właściwego, umowa podlega prawu państwa, w którym znajduje się przedsiębiorstwo, za pośrednictwem którego zatrudniono pracownika. Gdy jednak ze wszystkich okoliczności wynika, że umowa wykazuje ściślejszy związek z państwem innym niż prawo państwa, w którym wykonywana jest praca lub przedsiębiorstwo pracodawcy ma siedzibę, stosuje się prawo tego innego państwa.
Co do zasady na gruncie tego rozporządzenia strony umowy o pracę mogą wybrać prawo, które będzie stosowane do praw i obowiązków wynikających z łączącego ich stosunku. Dotyczy to wszystkich podmiotów zawierających umowę o pracę, niezależnie od ich obywatelstwa czy siedziby w przypadku pracodawców będących osobami prawnymi.
Przykład
Pracodawca będący obywatelem Polski zawiera umowę z rodakiem. Ustalają, że do praw i obowiązków wynikających ze stosunku pracy wykonywanego na terenie Polski stosować się będzie prawo innego państwa, np. belgijskie.
Wprost czy domyślnie
Wybór prawa może nastąpić w sposób:
- wyraźny – poprzez jego wskazanie wprost w umowie lub
- dorozumiany.
Z wyborem mamy zatem do czynienia, jeżeli strony w umowie wprost wskażą, że wybrane prawo stosuje się do zawartej umowy albo gdy z całokształtu okoliczności lub treści całej umowy jednoznacznie wynika ich wola o wyborze prawa. Oczywiście najkorzystniej jest, aby zostało to precyzyjnie określone. Zapobiega to przyszłym wątpliwościom i rozbieżnościom stron.
Wybór prawa obcego nie oznacza jednak, że w ogóle nie stosuje się przepisów prawa właściwego – w podanym przykładzie polskiego. Zgodnie z art. 8 rozporządzenia wybór prawa nie może pozbawiać pracownika ochrony przyznanej mu na podstawie bezwzględnych przepisów, które byłyby właściwe, gdyby nie wybrano innego prawa.
Część krajowa
W praktyce zatem prawo właściwe zawsze ma pierwszeństwo, gdy normy, które strony wybrały, są mniej korzystne dla pracownika. Dlatego wybierając prawo, zawsze należy wcześniej przeanalizować i porównać normy prawa właściwego z tymi wybranymi.
Gdy prawem właściwym są przepisy polskie, strony umowy, które wybrały inne prawo, są związane bezwzględnymi polskimi regulacjami. Dotyczą one m.in ochrony wynagrodzenia, w tym wysokości i częstotliwości wypłat, zakazu zrzeczenia się przez pracownika wynagrodzenia, możliwości dokonywania z niego potrąceń. Obowiązują też normy czasu pracy o dopuszczalnej długości pracy w dobie, tygodniu, jak i o dopuszczalności i warunkach pracy w nocy, w dni wolne, święta i niedziele, okresach minimalnych odpoczynków, obowiązkowych przerwach i zwolnieniach od pracy. Odnosi się to też do wymiaru urlopu wypoczynkowego oraz zasad jego naliczania i wykorzystywania, zasad udzielania wszelkich urlopów związanych z rodzicielstwem, trybu i zasad rozwiązywania umowy oraz ochrony przed wypowiedzeniem.
Gdzie korzystniej
Każdorazowo przy wyborze prawa należy także pamiętać o obszernej i bardzo istotnej naszej regulacji dotyczącej warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Bezwzględnie zobowiązuje ona pracodawców, aby chronili zdrowie pracowników i zapewnili im bezpieczne warunki w miejscu pracy.
Gdy analiza obu systemów prawnych, tj. prawa właściwego i wybranego, doprowadzi do wniosku, że to prawo wybrane zawiera korzystniejsze dla pracownika normy, one będą stosowane. Odnosząc to do przykładu, niewykluczone, że nawet bezwzględnie obowiązujące przepisy polskie nie będą stosowane, gdy normy prawa wybranego będą w danym przypadku korzystniejsze niż normy polskie.
Komentarz eksperta
Anna Rogowska, radca prawny z kancelarii Jedynak Rogowska
Inaczej z ubezpieczeniami
Wybór prawa dokonany przez strony dla konkretnego stosunku prawnego nawiązanego na podstawie umowy o pracę nie dotyczy prawa właściwego dla stosunków prawnych powstałych z tytułu ubezpieczenia społecznego. Umowa o pracę jest zupełnie odrębnym bytem. Na jej podstawie nawiązuje się stosunek z ubezpieczenia społecznego, który co do zasady podlega prawu miejsca wykonywania pracy.
