W myśl art. 39 kodeksu pracy pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę etatowcowi, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Zakaz wypowiadania osobie w wieku przedemerytalnym dotyczy każdej umowy o pracę, bez względu na to, czy jest ona zawarta na czas określony, czas nieokreślony czy na okres próbny. Jednak zakaz nie chroni pracownika przed rozwiązaniem umowy terminowej wraz z upływem czasu, na który została zawarta.

Kiedy nie działa

Ochrona przedemerytalna nie działa, gdy warunek braku nie więcej niż czterech lat do osiągnięcia wieku emerytalnego przestanie istnieć. Staje się to w momencie, gdy pracownik osiągnie wiek umożliwiający mu nabycie prawa do emerytury. Następnego dnia po osiągnięciu wieku emerytalnego szef może podjąć kroki przewidziane w art. 42 k.p. mające na celu zmianę warunków umowy o pracę. Natomiast do tego czasu szefowi tylko wyjątkowo, w przypadkach określonych w kodeksie pracy, wolno złożyć wypowiedzenie zmieniające zatrudnionym w wieku przedemerytalnym.

Zakazu wypowiadania warunków pracy lub płacy osobom w wieku przedemerytalnym nie stosuje się w razie:

- uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 40 k.p.) – nie ma wtedy podstaw, aby dodatkowo chronić stosunek pracy osoby mającej zapewnione źródło dochodu,

- ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 411 § 1 k.p.). W takich przypadkach dopuszczalne jest wypowiedzenie umów wszystkim pracownikom, w tym także szczególnie chronionym. Dotyczy to także dokonania wypowiedzenia zmieniającego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 marca 2001 r., I PKN 447/00),

- wprowadzania nowych zasad wynagradzania dla ogółu pracowników lub tej ich grupy, do której należy pracownik w wieku przedemerytalnym (art. 43 k.p.),

- gdy zatrudniony nie może z przyczyn zdrowotnych wykonywać dotychczasowej pracy, co stwierdza orzeczenie lekarskie,

- gdy etatowiec w sposób niezawiniony stracił uprawnienia konieczne do wykonywania dotychczasowej pracy.

Kolejną możliwość wypowiedzenia warunków pracy lub płacy osobom w wieku przedemerytalnym daje ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 192, dalej ustawa o zwolnieniach grupowych). Muszą ją stosować zatrudniający co najmniej 20 pracowników.

Gdy na jej podstawie pracodawca dokonuje zwolnienia, stosując te przepisy, może wypowiedzieć warunki pracy lub płacy osobom w wieku przedemerytalnym. Jeżeli to wypowiedzenie powoduje obniżenie wynagrodzenia, tym pracownikom przysługuje dodatek wyrównawczy. Gwarantuje to art. 5 ust. 5 i 6 ustawy o zwolnieniach grupowych. I to do końca okresu, w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed wymówieniem.

Przed osiągnięciem wieku

Artykuł 39 k.p. zakazuje wypowiedzenia w czasie trwania ochrony przedemerytalnej, ale nie zakazuje rozwiązania stosunku pracy, jeżeli wymówienia dokonano, zanim zakaz zaczął obowiązywać. Ma on bowiem nie dopuścić do wypowiedzenia umowy w okresie ochronnym. Nie wyłącza natomiast możliwości jej rozwiązania w tym czasie, jeżeli w dacie jej wymówienia pracownik nie był jeszcze objęty zakazem z art. 39 k.p. Potwierdził to SN w uzasadnieniu wyroku z 7 kwietnia 1999 r. (I PKN 643/98). Zgodnie z nim „zakaz wypowiedzenia umowy o pracę z art. 39 k.p. nie obowiązuje przed osiągnięciem wieku przedemerytalnego, chociażby wiek ten pracownik przekroczył w okresie wypowiedzenia".

Przykład

Szef wypowiedział pracownikowi angaż 15 sierpnia br. Dla niego czteroletni okres ochrony przedemerytalnej rozpocznie się 1 października br. Pracownikowi przysługuje trzymiesięczne wymówienie, termin upłynie 30 listopada br. Mimo że 30 listopada br. pracownik będzie już podlegał ochronie przed wypowiedzeniem, angaż się rozwiąże, gdyż wypowiedziano go, zanim rozpoczął się okres ochronny.

Ile to potrwa

Aby nie popełnić błędu przy wypowiadaniu umowy, pracodawcy powinni szczegółowo ustalać datę nabycia prawa do emerytury pracownika i prawidłowo ustalić okres ochronny. To teraz jest trudniejsze niż dawniej.

Przed 1 stycznia 2013 r. powszechny wiek emerytalny dla mężczyzn wynosił 65 lat, a dla kobiet 60 lat. W dotychczasowym wieku emerytalnym na świadczenie przechodzą:

- kobiety urodzone do 31 grudnia 1952 r.,

- mężczyźni urodzeni do 31 grudnia 1948 r.

Dla tej grupy ochrona przedemerytalna obowiązuje od osiągnięcia 56. roku życia u kobiet oraz 61. roku życia u mężczyzn.

Poczynając od 1 stycznia 2013 r., wiek uprawniający do przejścia na emeryturę jest systematycznie podwyższany. Raz na kwartał wzrasta o miesiąc, aż do 67. roku życia. Stopniowo też wydłuża się wiek, w którym pracownik będzie nabywał prawo do ochrony przedemerytalnej.

Zgodnie z art. 18 ustawy z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2012 r. poz. 637) pracownicy, którzy w dniu wejścia w życie tej ustawy są objęci ochroną stosunku pracy z art. 39 k.p. lub osoby, które mogłyby być nią objęte, jeżeli w tym dniu byłyby w stosunku pracy, są objęte tą ochroną do osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1a i 1b oraz art. 27 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej.

Oznacza to, że czteroletnia ochrona przedemerytalna z art. 39 k.p. w tym przejściowym okresie może być wydłużona maksymalnie do pięciu lat i czterech miesięcy. Ponadto dla różnych pracowników ochrona senioralna rozpocznie się w innym wieku.

Po osiągnięciu 67 lat na emeryturę przechodzą:

- kobiety urodzone po 30 września 1973 r. oraz

- mężczyźni po 30 września 1953 r.

Ochrona przedemerytalna tej grupy pracowników rozpocznie się, gdy 63. rok życia osiągną zarówno kobieta, jak i mężczyzna.

Wiek emerytalny pozostałych pracowników, a więc kobiet urodzonych między 1 stycznia 1953 r. a 30 września 1973 r., oraz mężczyzn urodzonych między 1 stycznia 1949 r. a 30 września 1953 r., będzie się różnił w zależności od ich numeru PESEL.

Wydłużenie wieku emerytalnego skutkuje stopniową zmianą wieku, w jakim rozpoczyna się ochrona u finiszu kariery zawodowej. U kobiet wydłużenie tej ochrony dotyczy pań urodzonych między styczniem 1953 r. a grudniem 1956 r. Jeśli chodzi o mężczyzn, wydłużenie ochrony senioralnej obejmuje urodzonych między styczniem 1948 r. a grudniem 1951 r. Zarówno wiek emerytalny, jak i okres ochrony przedemerytalnej dla tych osób wzrósł od miesiąca do roku i czterech miesięcy.

Dla pań urodzonych od 1 stycznia 1957 r. oraz panów urodzonych od 1 stycznia 1952 r. okres ochronny nie został wydłużony. Tabele 1 i 2 przedstawiają wiek emerytalny oraz długość okresu ochrony przedemerytalnej dla kobiet i mężczyzn.

Z powodu winy lub choroby

Przedemerytalny okres ochronny nie dotyczy zwolnienia pracownika na podstawie art. 52 i 53 k.p. W myśl art. 52 k.p. pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia z winy pracownika, gdy ten:

- ciężko naruszy podstawowe obowiązki służbowe,

- popełni w czasie trwania umowy przestępstwo, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,

- w sposób zawiniony utraci uprawnienia konieczne do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

Natomiast w myśl art. 53 k.p. szef ma prawo rozstać się bez wypowiedzenia:

1) jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa dłużej niż:

a) trzy miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u pracodawcy krócej niż sześć miesięcy,

b) łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze trzy miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u pracodawcy co najmniej sześć miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową,

2) w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż podane w pkt 1, trwającej dłużej niż miesiąc.