Jak wynika z danych statycznych opublikowanych przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w grudniu 2016 r., w dalszym ciągu rośnie udział obywateli Ukrainy w liczbie wydanych zezwoleń na pracę w stosunku do lat ubiegłych (ok. 83 proc. wszystkich wydanych zezwoleń na pracę). Utrzymuje się też ich dominujący udział w przypadku oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy (ok. 96 – 97 proc. wszystkich oświadczeń).

Obecnie polski pracodawca, który chce powierzyć pracę osobie pochodzącej z Ukrainy, musi mieć pewność, że cudzoziemiec posiada prawo do wykonywania pracy oraz legalnego pobytu w Polsce. Utrata jednego z tych tytułów powoduje, że dalsze zatrudnianie Ukraińca nie jest możliwe. Przedsiębiorcy, który zatrudni takiego pracownika bez wymaganych zezwoleń, grożą dotkliwe sankcje – nawet kara ograniczenia wolności.

Legalny pobyt w Polsce

Prawo legalnego pobytu w celu wykonywania pracy w Polsce posiada obywatel Ukrainy, który uzyskał wizę pracowniczą, posiada zezwolenie na pobyt albo przebywa w Polsce w ramach ruchu bezwizowego >patrz ramka.

Pracodawca zatrudniający obywatela Ukrainy ma obowiązek zażądać od niego okazania dokumentu uprawniającego do legalnego pobytu w Polsce przed dopuszczeniem go do pracy. Jego kopię musi przechowywać przez cały okres powierzania pracy.

Na przedsiębiorcy ciąży również obowiązek bieżącego sprawdzania aktualności dokumentów pobytowych cudzoziemca. Takim dokumentem może być kopia paszportu  ze stampilą potwierdzającą przekroczenie granicy (w przypadku ruchu bezwizowego) lub kopia wizy albo też kopia karty pobytu wydanej w związku z uzyskaniem zezwolenia pobytowego.

Zezwolenie na pracę...

Obywatel Ukrainy, który chce świadczyć w Polsce pracę, co do zasady, musi posiadać – oprócz prawa pobytu – przede wszystkim uprawnienie do wykonywania pracy. Takie prawo gwarantuje m.in. zezwolenie na pracę. Wydaje się je na wniosek pracodawcy, na czas określony, nie dłuższy niż 3 lata i może być przedłużane. Zezwolenie wydaje wojewoda właściwy ze względu na miejsce, gdzie ma być świadczona praca.

... lub jego alternatywa

Polskie przepisy prawa przewidują jednak pewne ułatwienia związane z legalizacją pracy dla obcokrajowców pochodzących m.in. z Ukrainy. Taką osobę można zatrudnić w oparciu o zarejestrowane oświadczenie o powierzeniu pracy cudzoziemcowi w ramach tzn. procedury oświadczeniowej. Pracodawca rejestruje je w powiatowym urzędzie pracy właściwym dla miejsca jego siedziby. Nie musi już wtedy wnioskować o zezwolenie na pracę.

Ważne jednak, że praca na podstawie zarejestrowanego oświadczenia jest ograniczona czasowo. Łączny okres zatrudnienia cudzoziemca na podstawie oświadczenia nie może przekraczać 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, niezależnie od liczby zarejestrowanych oświadczeń i liczby podmiotów powierzających mu wykonywanie pracy. Jeśli przedsiębiorca będzie chciał zatrudniać pracownika po upływie tego okresu, bez robienia przerwy w zatrudnieniu, musi uzyskać – przed upływem wskazanego okresu 6 miesięcy, zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania u niego pracy.

Oświadczenie uzyskuje się dużo szybciej niż zezwolenie na pracę, dlatego pracodawcy często korzystają z tej uproszonej możliwości legalizacji pobytu. Rejestracja oświadczenia może się odbyć w zasadzie z dnia na dzień. Teoretycznie na wydanie zezwolenia na pracę czeka się – zgodnie z przepisami – miesiąc. Jednak w praktyce, z uwagi na liczbę składanych obecnie wniosków, trwa to o wiele dłużej – nawet do czterech, pięciu miesięcy.

Nowości od stycznia 2018 r.

1 sierpnia 2017 r. Prezydentowi RP podpisał ustawę z 20 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw (czeka na publikację w Dzienniku Ustaw, co ma nastąpić najpóźniej 21 sierpnia br.). Wprowadza ona zmiany w zakresie zatrudniania cudzoziemców, celem których jest wyeliminowanie nadużyć, do jakich dochodzi obecnie w związku z wykonywaniem pracy krótkoterminowej. Większość z nich wejdzie w życie 1 stycznia 2018 r.

Zezwolenie na pracę sezonową

Nowelizacją zostanie wprowadzony nowy typ zezwolenia – na pracę sezonową. Wydawać je będzie starosta na okres do 9 miesięcy w roku kalendarzowym.

Tego rodzaju zezwolenie będą mogli uzyskać cudzoziemcy mający zostać zatrudnieni przy wykonywaniu prac uzależnionych od zmiany pór roku, tj. prac w sektorach, w których zwiększone zapotrzebowanie na pracowników jest związane z konkretnym okresem w roku ze względu na powtarzające się wydarzenia lub typy wydarzeń podlegające uwarunkowaniom sezonowym. Przykładowo są to sektory związane z rolnictwem, ogrodnictwem czy turystyką.

W rozporządzeniu ministra właściwego do spraw pracy wskazane mają zostać szczegółowe działania zgodnie z podklasami Polskiej Klasyfikacji Działalności. Tylko praca w wyznaczonych podklasach będzie objęta zezwoleniem na pracę sezonową.

Co do zasady pracodawca wnioskujący o tego typu zezwolenie będzie musiał uzyskać informację starosty o braku możliwości zaspokojenia swoich potrzeb kadrowych w oparciu o rejestry bezrobotnych i poszukujących pracy lub o negatywnym wyniku rekrutacji organizowanej dla pracodawcy (tzw. test rynku pracy). Przewidywane jest jednak utrzymanie dla obywateli wybranych państw zwolnienia. Lista państw, których obywatele będą objęci preferencjami, zostanie określona w drodze rozporządzenia wydanego przez ministra właściwego do spraw pracy. Planuje się zastosowanie ułatwień dla obywateli sześciu państw, w tym Ukrainy, dla których obecnie stosuje się procedurę oświadczeniową.

Zmienią się również przepisy ogólne dla wszystkich typów zezwoleń na pracę, nie tylko na pracę sezonową. Wprowadzone mają zostać m.in. przepisy ułatwiające pozyskiwanie przez wojewodów z ZUS i administracji skarbowej oraz od PIP i Straży Granicznej danych mogących służyć do oceny, czy wniosek o zezwolenie nie jest składany dla pozoru.

Procedura oświadczeniowa

Zacznie również obowiązywać nowa formuła oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi. Tak jak dotychczas, obcokrajowiec będzie mógł wykonywać pracę bez zezwolenia na pracę w związku z oświadczeniem o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi (lub kilkoma takimi oświadczeniami) przez okres nieprzekraczający łącznie 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy. Jednak od 1 stycznia 2018 r. wprowadzona zostanie możliwość, której dotychczas nie było – możliwość odmowy wpisania takiego oświadczenia do ewidencji. ?

masz pytanie, wyślij e-mail: tygodnikpraca@rp.pl

Zdaniem autorki

Katarzyna Gospodarowicz, radca prawny, partner w Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając (SDZLEGAL SCHINDHELM)

Procedura oświadczeniowa w obecnej formie jest bardzo elastyczna. Co do zasady nie przewiduje specjalnych warunków rejestracji oświadczenia. W celu dokonania rejestracji nie trzeba przedkładać żadnych dokumentów. Brak określonych warunków rejestracji oświadczenia i wyraźnych przepisów przewidujących możliwość odmowy rejestracji powoduje, że coraz większa liczba oświadczeń jest składana dla pozoru. W uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizującej podkreślano, że powiatowe urzędy pracy sygnalizują, iż dochodzi nawet do takich przypadków, gdy oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy są składane np. przez bezrobotnych, bezdomnych, osoby nieuzyskujące żadnych dochodów z działalności gospodarczej. Składający oświadczenia pozorne czynią to zapewne w celu uzyskania korzyści majątkowej, a znaczna część cudzoziemców korzystających z takich oświadczeń korzysta z nich wyłącznie w celu uzyskania prawa wjazdu i pobytu na terenie Polski czy później przedostaniu się do strefy Schengen.

Podobne nadużycia występują w sprawach zezwoleń na pracę. Obowiązujące przepisy nie dają podstaw do odmowy wydania zezwolenia na pracę nawet wtedy, gdy okoliczności jednoznacznie wskazują, że nie będzie ono miało związku z rzeczywiście wykonywaną pracą. Nowelizacja ma to zmienić.

Zdaniem autorki

Marta Macyszyn, radca prawny w Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając (SDZLEGAL SCHINDHELM)

Przesłanki negatywne, które uzasadnią od 1 stycznia 2018 r. odmowę zarejestrowania oświadczenia, będą dotyczyć karalności podmiotu powierzającego wykonywanie pracy oraz przekroczenia limitu przyjmowanych oświadczeń, jeśli został on określony. Ponadto oświadczenie może nie zostać wpisane do ewidencji, jeżeli urząd uzna, że zostało ono złożone dla pozoru lub będzie wykorzystane przez cudzoziemca w innym celu niż wykonywanie pracy dla danego pracodawcy.

Tutaj również proponuje się wprowadzenie przepisów ułatwiających pozyskiwanie przez PUP z ZUS i administracji skarbowej danych mogących służyć do oceny, czy oświadczenie nie jest składane dla pozoru.

Nowa opcja – ruch bezwizowy

Możliwość legalnego pobytu w Polsce przez Ukraińców w ramach ruchu bezwizowego została zagwarantowana tej grupie cudzoziemców dopiero w ostatnim czasie. Ruch bezwizowy pomiędzy państwami obszaru Schengen a Ukrainą został wprowadzony 11 czerwca 2017 r. Obywatele Ukrainy, posiadający paszporty biometryczne, mogą przekraczać granice bez konieczności posiadania wizy. Co jest jednak istotne, okres pobytu na terytorium państw obszaru Schengen w ramach ruchu bezwizowego nie może przekroczyć 90 dni w ciągu każdego 180-dniowego okresu (liczy się łączny okres pobytu na terytorium wszystkich państw Schengen, w tym Polski). Okres ten zlicza się na podstawie stampili, które wbijane są do paszportu na granicy. Przekroczenie tego okresu, choćby o jeden dzień, powoduje, że pobyt na terenie RP staje się nielegalny. Podobne uprawnienia uzyskali obywatele Gruzji, którzy od 28 marca 2017 r. mogą korzystać na terenie Unii Europejskiej z ruchu bezwizowego.