Jeśli pracownik stracił pracę z powodu likwidacji firmy, może uzyskać z ZUS świadczenie przedemerytalne. Ma ono na celu zapewnienie środków utrzymania osobom, które utraciły pracę, a nie spełniają jeszcze warunków koniecznych do uzyskania emerytury.

W praktyce wątpliwości budzi jednak ustalenie, kiedy można uznać, ze dochodzi do likwidacji pracodawcy.

Zasady uzyskania prawa do świadczenia przedemerytalnego określa ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (DzU z 2013 r., poz. 170 ze zm.; dalej: ustawa). Przewiduje ona różne możliwości nabycia uprawnień do tego świadczenia w zależności od wieku danej osoby, okresu uprawniającego do emerytury, okresu zatrudnienia w zakładzie albo pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy oraz okresu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.

Lista uprawnionych

Prawo do tego świadczenia przysługuje m.in. osobie, która do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy:

- ukończyła co najmniej 56 lat – kobieta oraz 61 lat – mężczyzna i

- ma okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy),

lub która do 31 grudnia roku poprzedzającego rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego, z powodu likwidacji lub niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez nie krócej niż 6 miesięcy:

- miała okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 34 lata dla kobiet i 39 lat dla mężczyzn (art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy).

Zatem dla uzyskania prawa do świadczenia przedemerytalnego istotne może być także ustalenie, czy utrata zatrudnienia nastąpiła z powodu likwidacji pracodawcy.

Likwidacja pracodawcy

W praktyce kontrowersyjne okazało się, czy można mówić o likwidacji pracodawcy przy zakończeniu działalności gospodarczej przez osobę fizyczną. ZUS często to kwestionował. Orzecznictwo sądowe także różnie rozstrzygało te zagadnienia.

W postanowieniu z 29 stycznia 2014 r. (I UK 370/13) Sąd Najwyższy stwierdził, że z zakresu podmiotowego art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy mogą być wyłączeni pracownicy, których stosunki pracy zostały rozwiązane przez pracodawcę będącego osobą fizyczną, który sam likwiduje swoją działalność bez przymusu egzekucyjnego (upadłościowego). Podobnie wypowiadał się Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 26 maja 2016 r. (III AUa 1877/14). Podniósł dodatkowo, że nie chodzi o dowolnie pojmowaną likwidację pracodawcy, lecz o likwidację w określony sposób sformalizowaną. Dlatego sąd ten uznał, że zakończenie działalności, które odbyło się przez zgłoszenie w urzędzie miasta, gdy pracodawca nie miał żadnych zaległości z tytułu podatków i składek, oznacza, iż nie miała miejsca likwidacja pracodawcy w rozumieniu podanego przepisu.

Niejednorodne orzecznictwo

Do odmiennych wniosków doszedł jednak uprzednio Sąd Najwyższy w wyroku z 22 kwietnia 2015 r. (II UK 184/15). Stwierdził, że likwidacja ma miejsce w razie przeprowadzenia określonego postępowania we właściwym trybie i przez uprawnione podmioty. W przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, uzewnętrznieniem tego procesu jest formalny stan związany z wyrejestrowaniem działalności w organie ewidencyjnym oraz faktyczne i trwałe zakończenie prowadzonej działalności, które stosownie do okoliczności faktycznych, może przejawiać się wyprzedażą przedmiotów służących jej prowadzeniu, w wyniku czego nie jest w stanie dalej zatrudniać pracowników z powodu braku substratu majątkowego, związanego z dotychczasowym zatrudnieniem.

Sąd Najwyższy trafnie wskazał także, że przyjęcie poglądu o braku likwidacji w razie zakończenia działalności przez osobę fizyczną stawiałoby pracowników takich osób w zdecydowanie gorszej sytuacji w porównaniu do zatrudnionych u innego rodzaju pracodawców (np. w spółce z o.o.). Nie mogliby oni bowiem skorzystać z prawa do świadczenia przedemerytalnego.

Dlatego SN uznał, że należy dokonać takiej wykładni art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy, która obejmowałaby też osoby fizyczne kończące prowadzenie działalności gospodarczej. Według SN likwidacja pracodawcy w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy obejmuje także osobę fizyczną, która w sposób formalny i trwały zaprzestała prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. W mojej ocenie to w pełni przekonywująca wykładnia pojęcia „likwidacja pracodawcy" na potrzeby ustawy o świadczeniach przedemerytalnych.

Wątpliwości z określeniem, kiedy uznać, że dochodzi do likwidacji pracodawcy, występują także przy zatrudnieniu w spółce cywilnej. Obecnie uznaje się, że taka spółka nie może być pracodawcą. Pogląd ten wyraźnie zaprezentował SN w postanowieniu z 17 czerwca 2014 r. (II UZ 34/14). Wskazał, że spółka cywilna nie ma zdolności zatrudniania we własnym imieniu pracowników. Podmiotami praw i obowiązków spółki są wszyscy wspólnicy łącznie i to oni są „zbiorowym" pracodawcą dla zatrudnianych osób.

W spółce cywilnej

Rozstrzygnięcie zawarte w tym postanowieniu jest, moim zdaniem, w pełni uzasadnione i dodatkowo potwierdza je art. 4 ust. 2 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 584 ze zm.). Według niego za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Potwierdza to także art. 864 kodeksu cywilnego przewidujący solidarną odpowiedzialność wspólników za jej zobowiązania.

Oznacza to, że w przypadku firmy prowadzonej jako spółka cywilna stroną zawieranych umów o pracę są wszyscy jej wspólnicy, a nie spółka jako taka. Ma to także znaczenie przy uzyskaniu świadczenia przedemerytalnego. Dla zatrudnionego w spółce cywilnej pracodawcą są faktycznie jej wspólnicy. Gdy więc stracił on etat z powodu zakończenia przez nich działalności i wystąpił o przyznanie świadczenia przedemerytalnego, dochodzi do likwidacji pracodawcy w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy w razie trwałego i faktycznego zaprzestania przez nich prowadzenia działalności gospodarczej oraz rozwiązania umowy spółki cywilnej. Tak wyraźnie wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 4 marca 2015 r. (I UK 255/14).

–Ryszard Sadlik

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach