Wszystkie osoby objęte ubezpieczeniem chorobowym – zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie – zwolnione od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem, mogą się ubiegać o zasiłek opiekuńczy. Prawo do zasiłku ma zatem nie tylko rodzic zatrudniony na umowę o pracę, ale np. zleceniobiorca.

To świadczenie wypłaca ZUS w wysokości 80 proc. wynagrodzenia. Tak wynika z ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr. 77, poz. 512 ze zm.).

Zasiłek przysługuje, gdy jedno z rodziców musi zaopiekować się zdrowym dzieckiem w wieku do lat ośmiu i starszym – jeśli jest chore. Jednak w sytuacji, gdy jest inny członek rodziny, który może zająć się potomkiem, rodzice nie mogą skorzystać z zasiłku.

W praktyce oznacza to, że jeśli matka dziecka jest zatrudniona na umowę o pracę, a tata na podstawie umowy o dzieło, to żadne z nich nie dostanie zasiłku opiekuńczego za czas spędzony z chorym dzieckiem. Ojciec dlatego, że nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu, a matka z uwagi na to, że zdaniem ZUS w takiej sytuacji dziełobiorca jest osobą pełniącą rolę opiekuna.

Obowiązują tu jednak dwa wyjątki. Wolne może też mieć ubezpieczony małżonek rodzica, który nie pracuje, jeśli ten z powodu swojej choroby lub porodu nie może sprawować opieki nad dzieckiem. W takiej sytuacji przyjmuje się, że stały opiekun dziecka – bezrobotny małżonek – nie jest w stanie sprawować nad nim pieczy.

Drugie odstępstwo dotyczy opieki nad chorym dzieckiem, które nie ukończyło dwóch lat. W tym przypadku jeden z rodziców ma prawo do zasiłku, nawet jeśli drugi jest bezrobotny.

Należy jednak pamiętać, że liczba dni zasiłkowych jest limitowana. W roku kalendarzowym nie można przebywać na zasiłku opiekuńczym więcej niż:

- 60 dni – jeżeli opieka jest sprawowana nad zdrowym dzieckiem do lat 8 i chorym dzieckiem do lat 14 lub

- 14 dni – gdy osobistej opieki wymagało chore dziecko w wieku powyżej 14 lat.

Z tym, że łączny okres wypłaty zasiłku z tytułu opieki nad dziećmi z różnych przyczyn i bez względu na liczbę dzieci i członków rodziny wymagających opieki, nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym. Oznacza to, że nie można pobrać zasiłku za 60 dni na jedno dziecko i 60 czy 14 dni na drugie.

Rodzic zatrudniony na podstawie umowy o pracę, wychowujący co najmniej jedno dziecko do lat 14, może jedynie wykorzystać prawo do zwolnienia od pracy na dwa dni z prawem do wynagrodzenia. Jest to tzw. zwolnienie na opiekę wynikające z art. 188 k.p. Z tym że z tego uprawnienia może korzystać w danym roku kalendarzowym tylko jeden rodzic.