Postępowanie ZUS o ponowne rozpoznanie sprawy

- Nasza spółka ma długi składkowe. Złożyliśmy wniosek o ich umorzenie, ale ZUS odmówił wszczęcia sprawy. Podobnie postąpił z ponownym wnioskiem o umorzenie. W obu tych przypadkach decyzje podpisywała ta sama osoba (oprócz dwóch innych). Czy można podważyć taką decyzję? – pyta czytelnik.

Tak.

Z wysokim prawdopodobieństwem doszło do naruszenia przez ZUS przepisów proceduralnych.

Czytaj także: Księgowi nie chcą drastycznie wysokich składek ZUS dla firm

Druga decyzja ZUS, która zapadła w wyniku wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy o umorzenie składek, jest prawnie wadliwa. Główny błąd dotyczy uczestnictwa przy jej wydawaniu osoby, która powinna zostać wyłączona. Doszło przez to do naruszenia przede wszystkim art. 24 § 1 pkt 5 kodeksu postępowania administracyjnego. Spółka powinna rozważyć złożenie stosownej skargi na decyzję ZUS, która zapadła po ponownym rozpoznaniu sprawy o umorzenie składek.

Wniosek o ponowną analizę

Z podanego stanu faktycznego wynika, że spółka stara się o umorzenie zaległych składek na ubezpieczenia społeczne. Co istotne, od decyzji odmownych w tego rodzaju sprawach nie przysługuje odwołanie na zasadach ogólnych. Płatnik może natomiast złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie takiej sprawy (por. art. 83 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych; tekst jedn. DzU z 2019 r., poz. 300 ze zm.). Wydaje się, że spółka skorzystała z takiej prawnej możliwości.

Przy tej procedurze sprawa nie jest przekazywana innemu organowi (co jest cechą instancyjności). Rozpoznaje ją ten sam podmiot, co pierwotny wniosek (w tym przypadku ZUS).

Zdaniem spółki przy wydawaniu decyzji przez ZUS doszło do naruszenia prawa z uwagi na podpisanie obu decyzji przez tego samego pracownika, który występował w tych sprawach w konfiguracji z innymi pracownikami ZUS. W tej sytuacji istotny jest art. 24 § 1 pkt  5 k.p.a. Zgodnie z nim pracownik organu administracji publicznej podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawie, w której brał udział w wydaniu zaskarżonej decyzji.

Wyłączenie od udziału

Do wniosków o ponowne rozpatrzenie sprawy kierowanych do Prezesa ZUS stosuje się przepisy prawne, które dotyczą odwołań od decyzji. Jak bowiem wynika z art. 83 ust. 4 ustawy systemowej, stronie przysługuje prawo do wniesienia wniosku do Prezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie sprawy na zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra. Do wniosku stosuje się przy tym odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji, określone w k.p.a.

Jak podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku z 14 września 2017 r. (I SA/Ke 378/17): Brak cechy dewolutywności powoduje określone konsekwencje w zakresie rezultatów odpowiedniego stosowania do wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy przepisów dotyczących odwołań od decyzji. Dalej zaznaczono również, że: W ocenie sądu, formuła "przepisy dotyczące odwołań" obejmuje także przepis art. 24 § 1 pkt 5 k.p.a., który przewiduje, że pracownik organu administracji publicznej podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawie, w której brał udział w wydaniu zaskarżonej decyzji.

Opisana koncepcja interpretacyjna ma kluczowe znaczenie w kontekście podanego stanu faktycznego. Wynika z niego m.in., że jeden z pracowników ZUS dwukrotnie brał udział w wydaniu decyzji tego organu – uczestniczył w obu postępowaniach obok dwóch innych osób. Ta sytuacja wymaga więc oceny prawnej pod kątem przywołanego art. 24 § 1 pkt 5 k.p.a.

W tym zakresie pomocne będzie stanowisko wynikające z uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 lutego 2013 r. (I GPS 2/12). Tam podano, że art. 130 § 1 pkt 6 Ordynacji podatkowej ma zastosowanie do pracownika organu jednoosobowego w postępowaniu odwoławczym, o którym mowa w art. 221 tej ustawy.

Brak obiektywizmu

WSA w Kielcach w wyroku z 14 września 2017 r. i na kanwie przywołanej uchwały NSA zaakcentował, że: Ze względu na zbieżne brzmienie art. 130 § 1 pkt 6 Ordynacji podatkowej z art. 24 § 1 pkt 5 k.p.a., oraz brzmienie art. 221 Ordynacji podatkowej („w przypadku wydania decyzji w pierwszej instancji przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych, dyrektora izby skarbowej, dyrektora izby celnej lub przez samorządowe kolegium odwoławcze odwołanie od decyzji rozpatruje ten sam organ podatkowy, stosując odpowiednio przepisy o postępowaniu odwoławczym"), poglądy wyrażone w uchwale znajdują przełożenie w przedmiotowej sprawie. NSA wyraził negatywną opinię o sytuacjach, gdy przy rozpatrywaniu sprawy zaangażowany jest merytorycznie pracownik, który brał udział w wydaniu decyzji w poprzedniej fazie postępowania. Krytycznie odniesiono się m.in. do faktu, że taki pracownik ponownie ocenia materiał dowodowy oraz zarzuty wobec decyzji ZUS, wprost akcentując: Jest oczywistym, że w tego rodzaju przypadkach może istnieć bardzo prawdopodobna obawa, że ze względu na tę bliskość pracownika do sprawy, wyrażone w uzasadnieniu poglądy, nie będzie on obiektywny przy ocenie podniesionych zarzutów. Można więc przyjąć, że każde wydanie (podpisanie) decyzji przez upoważnionego pracownika w poprzedniej fazie załatwiania sprawy, wyłączy go zawsze od udziału w postępowaniu w sprawach, w sytuacji ponownego rozpatrywania merytorycznie sprawy.

Z tych przede wszystkim względów WSA w Kielcach przyjął w konkluzji, że pracownik ZUS, który brał udział w wydaniu decyzji, od której skarżący złożył wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, powinien podlegać wyłączeniu od udziału w postępowaniu, po wniesieniu przez skarżącego wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Natomiast owo wyłączenie ma oznaczać niemożność podejmowania przez tę osobę jakichkolwiek czynności procesowych istotnych dla weryfikacji zgodności z prawem wydanej pierwotnej decyzji ZUS.

Autor jest radcą prawnym