Las w podstawowym ujęciu pełni funkcję ochronną i produkcyjną. W dalszej kolejności pełni niezwykle istotną funkcję społeczną polegającą na tym, że las jest miejscem wypoczynku, miejscem, w którym człowiek doznaje przeżyć duchowych, a także miejscem, w którym może zbierać grzyby i owoce leśne, co jest nie tylko przyjemnością, ale dla pewnej, trudnej zresztą do ustalenia liczby ludzi, sposobem na życie, a nawet na przeżycie.
Czym jest las
Podstawowym aktem prawnym w opisywanym obszarze jest ustawa o lasach z 1991. Zgodnie z art. 3 u.l. „przez las należy rozumieć dwa rodzaje gruntów: grunty o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryte roślinnością leśną (uprawami leśnymi) – drzewami i krzewami oraz runem leśnym – lub przejściowo jej pozbawione, jeżeli są przeznaczone do produkcji leśnej lub stanowią rezerwat przyrody, lub wchodzą w skład parku narodowego albo są wpisane do rejestru zabytków, oraz grunty związane z gospodarką leśną, zajęte pod wykorzystywane na potrzeby gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywane na parkingi leśne i urządzenia turystyczne”.
Czytaj więcej
Zakazy wchodzenia do lasów i parków narodowych, jak i sposób ich wydania, nie mają podstaw prawnych – wskazuje rzecznik praw obywatelskich, Adam Bodnar.
Kryterium przeznaczenia
Na gruncie orzecznictwa sądów administracyjnych istnieje pogląd, że decydujące znaczenie dla uznania gruntu za las nie ma spełnienie kryterium przyrodniczego, lecz kryterium przeznaczenia, co wprost wynika z przyjęcia przez prawodawcę, iż lasem jest zarówno grunt pokryty roślinnością leśną, jak i przejściowo jej pozbawiony, jeżeli jest przeznaczony do produkcji leśnej. O kwalifikacji prawnej gruntu nie rozstrzyga rodzaj znajdującej się na nim roślinności (czy nawet jej brak), ale przeznaczenie gruntu do produkcji leśnej.
Kiedy można zakazać wstępu do lasu
Wyjątki od zasady udostępniania lasu ujęte zostały w przepisie w sposób wyczerpujący określonych w art. 26 u.l. Mogą one mieć charakter stałych zakazów albo wprowadzanych przez nadleśniczego okresowych zakazach wstępu do lasu. Ograniczanie zasady powszechnego dostępu do lasu uzasadnione jest przede wszystkim funkcją ochronną i produkcyjną lasu.
Stałym zakazem wstępu objęte są lasy stanowiące:
- uprawy leśne do 4 m wysokości;
- powierzchnie doświadczalne i drzewostany nasienne;
- ostoje zwierząt;
- źródliska rzek i potoków;
- obszary zagrożone erozją.
W praktyce zakaz wstępu do lasu rozciąga się na wszelkie sposoby przekroczenia granicy zakazu umiejscowionego na granicy lasu przy drogach publicznych oraz drogach leśnych, na których dopuszczony jest ruch pojazdów silnikowych, zaprzęgowych i motorowerów (na zakrętach, skrzyżowaniach i dłuższych odcinkach dróg), a także wokół miejsc postoju pojazdów oraz pól namiotowych. Obejmuje on wszelkie formy poruszania się, takie jak np. przechodzenie, przejazd, w tym jazdę konną. Obowiązek ustawiania i utrzymywania znaków informujących o zakazie ciąży na nadleśniczym w stosunku do lasów będących w zarządzie Lasów Państwowych oraz na właścicielach pozostałych lasów.
Zakazy powinny być oznaczone na tablicach w sposób zgodny ze wzorem znaku zakazu wstępu do lasu oraz z zasadami ich umieszczania, uregulowanymi przepisami rozporządzenia ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z 6 stycznia 1998 r. w sprawie określenia wzoru znaku zakazu wstępu do lasu oraz zasad jego umieszczania.
Okresowy zakaz dostępu do lasu
Ustawa dopuszcza także czasowe ograniczenie dostępu do lasu w konkretnych przypadkach. Zgodnie z art. 26 ust. 3 u.l. nadleśniczy wprowadza okresowy zakaz wstępu do lasu stanowiącego własność Skarbu Państwa, w razie gdy:
- wystąpiło zniszczenie albo znaczne uszkodzenie drzewostanów lub degradacja runa leśnego;
- występuje duże zagrożenie pożarowe;
- wykonywane są zabiegi gospodarcze związane z hodowlą, ochroną lasu lub pozyskaniem drewna.
Interpretując powyższe przesłanki zakaz wstępu do lasu może wprowadzić wyłącznie nadleśniczy oraz nie może to być zakaz inny, niż okresowy. Wyłączona jest wobec tego możliwość wprowadzenia zakazu przez jakąkolwiek inną osobę nie posiadającą przymiotu „nadleśniczego” (nie będącą nadleśniczym). Nie jest także możliwe wprowadzenie zakazu stałego (bezterminowego). Działanie takie nie mieściłoby się bowiem w granicach kompetencji nadleśniczego w świetle obowiązującej ustawy.
Tym samym przepisy nie pozwalają na wprowadzenie przez nadleśniczego zakazu nieograniczonego terminem. Sformułowanie „do odwołania” świadczy w istocie o charakterze stałym zakazu. Katalog przyczyn, dla których możliwe jest wprowadzenie zakazu w trybie art. 26 ust. 3 u.l. dotyczy nadzwyczajnych zdarzeń, których zaistnienie może spowodować odstąpienie od ogólnej zasady udostępniania lasu dla ludności.
Sankcje za naruszenie nakazu
W przypadku naruszenia zakazu wstępu do lasu konsekwencje tego zachowania mogą być rozpatrywane w świetle przepisów Kodeksu wykroczeń i Kodeksu postępowania w sprawie wykroczeń. W wymienionych sytuacjach naruszających zakaz wstępu do lasu status pokrzywdzonego może mieć nadleśnictwo
Sankcji za naruszenie zakazów wstępu do lasu należy szukać w rozdziale XIX Kodeksu wykroczeń zatytułowanym „Szkodnictwo leśne, polne i ogrodowe”. Jednym z opisanych wykroczeń jest wypas zwierząt na cudzym gruncie (art. 151 k.w.). Ustawodawca stypizował typ podstawowy (§ 1) i kwalifikowany wykroczenia niedozwolonego wypasu lub przeganiania zwierząt (§ 2) oraz typ podstawowy wykroczenia polegającego na przejeżdżaniu lub przeganianiu zwierząt przez wodę zamkniętą i zarybioną (§ 3).
Zgodnie z art. 151 § 1 K.w. „Kto pasie zwierzęta gospodarskie na nienależących do niego gruntach leśnych lub rolnych albo przez takie grunty w miejscach, w których jest to zabronione, przechodzi, przejeżdża lub przegania zwierzęta gospodarskie podlega karze grzywny do 500 złotych albo karze nagany”. Dodatkowo sąd można orzec nawiązkę do wysokości 1500 złotych.
Wykroczenie to będzie dokonane już z chwilą zachowania się przez sprawcę w sposób określony w tym przepisie, niezależnie od tego, czy z zachowania takiego wynikły jakiekolwiek postrzegalne negatywne skutki dla właściciela gruntu rolnego lub leśnego. Zachowanie sprawcy może polegać wyłącznie na działaniu. Nie można przyjąć, że popełnieniem tego wykroczenia będzie zaniechanie dopilnowania zwierząt, w którego rezultacie przechodzą one przez cudze grunty lub się na nich pasą – w takim przypadku nie można przyjąć, że doszło do realizacji znamienia czasownikowego, a sprawca będzie ponosić odpowiedzialność za powstałą wskutek niedopilnowania zwierzęcia szkodę na zasadach określonych w prawie cywilnym.
Wypas zwierząt
Przez wypas zwierząt na cudzych gruntach należy rozumieć wprowadzanie zwierząt na takie grunty w celu umożliwienia im spożywania rosnącej na nich roślinności. Zakaz wypasania zwierząt gospodarskich w lasach wynika także wprost z art. 30 ust. 1 pkt 9 u.l. Sąd Najwyższy w swoim wyroku scharakteryzował postaci „przechodzenia”. Oznacza ono przemierzanie pieszo takich gruntów przez człowieka, natomiast przejeżdżanie jest to poruszanie się po nich jakimkolwiek pojazdem (poczynając od roweru czy hulajnogi, a na pojazdach mechanicznych kończąc, jako przejeżdżanie należałoby także kwalifikować przemierzanie konno cudzego gruntu. Z kolei przeganianie zwierząt przez cudze grunty oznacza takie zachowanie sprawcy, w którego wyniku zwierzęta przemieszczają się zgodnie z jego zamiarem przez określony teren w określonym kierunku.
Przechodzenie, przejeżdżanie lub przeganianie zwierząt przez cudze grunty stanowi wykroczenie tylko wówczas, gdy dokonywane jest w miejscu, gdzie zachowania takie są zabronione. Inny charakter odpowiedzialności będzie w przypadku gruntów nieobjętych wyraźnym zakazem. Tym samym dokonanie takich czynności pociąga za sobą tylko ewentualną odpowiedzialność za umyślne zniszczenie cudzej rzeczy (art. 124 § 1 K.w. lub art. 288 § 1 lub 2 Kodeksu karnego), a także cywilnoprawną odpowiedzialność odszkodowawczą.
Karolina Wierzbicka
Zdaniem autorki
Karolina Wierzbicka prawnik, doktorantka Szkoły Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego
Zgodnie z procedurą postępowania o wykroczeniach możliwe jest wydanie wyroku nakazowego. Sąd na posiedzeniu może wydać wyrok nakazowy w sprawach o wykroczenia, w których wystarczające jest wymierzenie nagany, grzywny albo kary ograniczenia wolności. Sąd orzeka bez udziału stron. W praktyce polega to na przekazaniu akt do sądu, który na podstawie przedstawionych dowodów orzeka o winie i karze obwinionego.
Zgodnie z art. 93 § 2 K.p.w., orzekanie w postępowaniu nakazowym możliwe jest jedynie wtedy, gdy okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości. Stwierdzenie spełnienia tej przesłanki wymaga zatem dokonania ustaleń, w świetle których zaistnienie czynu zabronionego jako wykroczenia, sprawstwo oraz wina obwinionego są niewątpliwe. Powinno to wynikać z załączonych do wniosku o ukaranie, a uznanych przez sąd za ujawnione, materiałów dowodowych. Postępowanie nakazowe jest instytucją prawa procesowego, która znajduje zastosowanie w najbardziej oczywistych przypadkach, gdzie materiał dowodowy istniejący w aktach sprawy jest tak jednoznaczny, że nie nasuwa żadnych istotnych wątpliwości, co do winy i okoliczności popełnienia zarzuconego czynu. Stronie niezgadzającej się z orzeczeniem sądu przysługuje sprzeciw w terminie siedmiu dni.
