Korzystający z dróg publicznych są obowiązani – zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. DzU z 2024 r., poz. 320; dalej: u.d.p.) – do ponoszenia opłat za przejazdy po drogach krajowych pojazdów samochodowych w rozumieniu art. 2 pkt 33 ustawy z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym.
Za takie uważa się także zespół pojazdów składający się z pojazdu samochodowego oraz przyczepy lub naczepy o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, w tym autobusów – niezależnie od ich dopuszczalnej masy całkowitej.
Czytaj więcej:
Sposób ustalania opłaty
Zgodnie z art. 13ha ust. 1–2 u.d.p. opłata, o której mowa powyżej, zwana dalej „opłatą elektroniczną”, jest pobierana za przejazd po drogach krajowych lub ich odcinkach określonych w przepisach wydanych na podstawie ust. 6. Opłatę elektroniczną ustala się jako iloczyn liczby kilometrów przejazdu i stawki tej opłaty za kilometr dla danej kategorii pojazdu.
Uiszczenie opłaty elektronicznej następuje w systemie elektronicznego poboru opłat, zgodnie z art. 13i (art. 13hc ust. 1 u.d.p.). Zasadą jest także, że pobranie tej opłaty następuje poprzez urządzenie instalowane w tym celu w pojeździe samochodowym, którego posiadanie należy do obowiązków właściciela lub posiadacza pojazdu samochodowego, którego poruszanie się po drodze publicznej wiąże się z obowiązkiem uiszczenia opłaty elektronicznej. Naruszenie tego obowiązku obciążone jest, na podstawie art. 13k ust. 1 pkt 1 i 2 u.d.p., karą pieniężną w wysokości:
- 500 zł – w przypadku zespołu pojazdów o łącznej dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, złożonego z samochodu osobowego o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony oraz przyczepy, lub
- 1500 zł – w pozostałych przypadkach.
Kontrola prawidłowości uiszczenia opłaty elektronicznej należy do kompetencji głównego inspektora transportu drogowego (art. 13I ust. 1 u.d.p.; wyrok WSA w Warszawie z 1 marca 2021 r., VI SA/Wa 2470/20, LEX nr 3172815).
Obowiązki użytkownika drogi
Wprowadzona przez ustawodawcę formuła opłacania przejazdów za poruszanie się po drogach publicznych zakłada sekwencję obowiązków użytkownika drogi. Spoczywa na nim nie tylko powinność zawarcia umowy i użytkowania urządzenia pokładowego, ale również dbałości o stan uiszczonych w formie przedpłaty środków i prawidłowego eksploatowania urządzenia z uwzględnieniem podstawowych czynności obsługi, w szczególności troska o stan baterii. Z tymi czynnościami wiąże się rygorystycznie ukształtowana konstrukcja odpowiedzialności za nieuiszczenie opłaty elektronicznej.
Właściciel lub posiadacz pojazdu ponosi ją, o ile w postępowaniu administracyjnym nie zostanie ustalone, że nieuiszczenie opłaty wywołane było innymi przyczynami niż niewywiązanie się z wymienionych obowiązków. Ta swoista zasada ryzyka odpowiedzialności nie może wchodzić w grę, jeśli nie ma pewności co do tego, że nieuiszczenie opłaty elektronicznej nie było wywołane innymi okolicznościami niż leżące po stronie właściciela pojazdu. Zatem jeśli nie wiadomo, czy właściciel pojazdu uchylił się od wypełnienia ciążących na nim obowiązków, w szczególności gdy wystąpiły zdarzenia czyniące, w świetle zasad doświadczenia życiowego oraz logicznego rozumowania, tego rodzaju zarzut wątpliwym, o nałożeniu kary nie może być mowy. W orzecznictwie podkreślono, że nałożenie kary nie może stanowić rezultatu domysłów, lecz ustalonego na podstawie przekonujących dowodów stanu faktycznego (wyrok WSA w Warszawie z 1 marca 2021 r., VI SA/Wa 2470/20, LEX nr 3172815).
Dowód braku opłaty
Dowodem, który potwierdza wykonywanie przejazdu bez uiszczenia opłaty elektronicznej, jest zapis ewidencyjny utworzony w Systemie Elektronicznego Poboru Opłat po zarejestrowaniu przejazdu bez uiszczenia opłaty elektronicznej. Zapis ewidencyjny zawiera m.in. informacje o czasie zarejestrowania naruszenia, lokalizacji urządzenia, które zarejestrowało naruszenie, opis zarejestrowanego naruszenia, dane identyfikacyjne pojazdu, jak również informacje na temat właściciela pojazdu, którym popełniono naruszenie. Nieodłączną częścią zapisu ewidencyjnego jest dokumentacja fotograficzna (wyrok WSA w Warszawie z 18 sierpnia 2022 r., VI SA/Wa 1490/22, LEX nr 3421198).
W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego przyjmuje się, że odpowiedzialność administracyjna związana z brakiem uiszczenia opłaty elektronicznej za przejazd po drodze krajowej ma charakter obiektywny oraz jest następstwem zaistnienia stanu niezgodnego z prawem (wyrok NSA z 23 kwietnia 2024 r., II GSK 151/21, LEX nr 3710964, oraz orzecznictwo powołane w jego uzasadnieniu).
Wynikającą z art. 13k ust. 1 pkt 2 u.d.p. prawną przesłanką wymierzenia kary pieniężnej jest przejazd określonym pojazdem samochodowym określoną drogą krajową lub jej odcinkiem bez uiszczenia wymaganej opłaty elektronicznej, a więc z naruszeniem obowiązku, o którym mowa w art. 13 ust. 1 pkt 3 u.d.p. Przepis ten stanowi z kolei, że korzystający z dróg publicznych są obowiązani do ponoszenia opłat za przejazdy po drogach krajowych pojazdów samochodowych, w rozumieniu art. 2 pkt 33 ustawy z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym, za które uważa się także zespół pojazdów składający się z pojazdu samochodowego oraz przyczepy lub naczepy o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, w tym autobusów, niezależnie od ich dopuszczalnej masy całkowitej. Wykonywanie przejazdu z naruszeniem obowiązku uiszczenia za ten przejazd wymaganej opłaty elektronicznej stanowi zatem czyn podlegający karze administracyjnej. Z przywołanego przepisu ani z innych przepisów ustawy o drogach publicznych nie wynika przy tym, żeby ustawodawca uzależnił możliwość i dopuszczalność nałożenia omawianej kary od potrzeby wykazania przez organ innych jeszcze okoliczności niż okoliczność przejazdu bez uiszczenia opłaty, co stanowi fakt główny w sprawie o nałożenie kary pieniężnej (wyrok NSA z 26 kwietnia 2022 r., II GSK 1856/18, LEX nr 3339190).
Bez względu na świadomość naruszenia
Należy podkreślić, że to na wykonującym przejazd spoczywa obowiązek dołożenia należytej staranności, aby uczynić zadość wymaganiom wykonywania tego przejazdu tak, żeby zapewnić efektywne uiszczenie opłaty należnej za ten przejazd.
Odpowiedzialność za naruszenie wskazanego w art. 13 ust. 1 pkt 3 u.d.p. obowiązku ponoszenia przez korzystającego z dróg publicznych opłat za przejazd po drogach krajowych pojazdu samochodowego ma charakter obiektywny; nie jest uwarunkowana żadnymi dodatkowymi okolicznościami natury podmiotowej czy przedmiotowej. W szczególności nie ma znaczenia przy wymierzaniu kierującemu na podstawie art. 13k ust. 1 pkt 1 u.d.p. kary za przejazd bez uiszczenia opłaty elektronicznej jego świadomość dopuszczenia się tego naruszenia.
W świetle art. 13k ust. 1 pkt 1 u.d.p. organ wymierzający karę nie bierze także pod uwagę okoliczności dotyczących prawidłowości działania urządzenia służącego uiszczaniu opłat (tzw. viaboxa). Przesłankami tej odpowiedzialności są tylko przejazd po drodze krajowej objętej obowiązkiem uiszczenia opłaty elektronicznej i nieuiszczenie opłaty za ten przejazd (wyrok NSA z 10 lutego 2023 r., II GSK 1386/19, LEX nr 3506892).
Wątpliwości na korzyść kierowcy
Oceniając określony stan faktyczny, WSA w Warszawie uznał, że wątpliwości co do charakteru przyczyn technicznych, które powodują brak połączenia pomiędzy bramownicami a urządzeniem pokładowym skarżącego, stanowią okoliczność, która według reguł procesowych powinna być tłumaczona na korzyść skarżącego (art. 7a k.p.a.) (wyrok WSA w Warszawie z 27 listopada 2020 r., VI SA/Wa 744/20, LEX nr 3152082).
W innym z orzeczeń wyjaśniono, że znaczenie normy wywiedzionej z art. 13 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 13k ust. 1 pkt 2 u.d.p. powinno być widziane w powiązaniu również z innymi przepisami i wynikającymi z nich celami.
Z uwagi na istotę kary administracyjnej, którą jest przymuszenie do respektowania nakazów oraz zakazów, jako niezgodną z art. 2 Konstytucji RP, trzeba traktować taką wykładnię art. 13k ust. 1 pkt 2 u.d.p., która sankcję administracyjną nakłada na podmiot, który nie naruszył swym zachowaniem dyrektyw postępowania wynikających z norm prawnych określających zasady ruchu na drogach publicznych. Sąd podkreślił, że jeśli z okoliczności faktycznych wynika, że doszło do niedopełnienia obowiązku prawidłowego oznakowania drogi, to organy państwa nie mogą wymagać od obywateli odpowiedniego zachowania, skoro same nie realizują nałożonych na nie obowiązków. Dodał, że przekonanie takie wynika z faktu, iż jednostce należy zarówno zagwarantować możliwość określenia konsekwencji poszczególnych jej zachowań oraz zdarzeń na gruncie obowiązującego w danym momencie stanu prawnego, jak i oczekiwać, że prawodawca nie zmieni ich w sposób arbitralny. Generalna reguła wskazuje zatem, że niewywiązanie się z obowiązków leżących po stronie państwa nie może negatywnie oddziaływać na obowiązki obywateli, natomiast samo wymienienie odcinków płatnych dróg krajowych w załączniku do rozporządzenia nie spełnia warunku poinformowania o istniejących obowiązkach (powoływanie się przez organ na zasadę ignorantia iuris nocet jest w tym przypadku nieuprawnione – wyrok NSA z 18 kwietnia 2019 r., II GSK 1256/17, LEX nr 2655897).
Autorka jest radcą prawnym
