Rozstrzyganie o odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli najczęściej dotyczy spraw, w których doszło do naruszenia praw ucznia. Praca nauczyciela opiera się bowiem na kontakcie z uczniami, wchodzeniu z nimi w relacje i interakcje, zapewnianiu im bezpieczeństwa czy prowadzeniu z nimi działań wychowawczych i zajęć dydaktycznych – a skoro tak, to właśnie w tej sferze najczęściej też będzie dochodzić do uchybień.
Ustawodawca, dostrzegając relację nauczyciel–uczeń i chcąc chronić jej słabszą stronę, nakłada na nauczycieli obowiązek kierowania się w codziennej pracy dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia (art. 5 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe). Ponadto do obowiązków nauczycieli należy także rzetelne realizowanie zadań związanych z powierzonym im stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły czy wspieranie każdego ucznia w jego rozwoju (art. 6 pkt 1 i 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela; dalej: KN). Egzekwowanie wspomnianych wyżej obowiązków odbywa się m.in. na drodze odpowiedzialności dyscyplinarnej. W przepisach regulujących tę kwestię również akcentuje się szczególną potrzebę ochrony praw ucznia, który został pokrzywdzony czynem nauczyciela.