17 września Sejm uchwalił nowelę ustawy o usługach płatniczych. Ustawa czeka teraz na podpis Prezydenta RP, wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia publikacji w Dzienniku Ustaw.
1. Jakie zmiany wprowadza ustawa?
Nowela wprowadza obowiązek przyjmowania płatności gotówką w transakcjach, których przedmiotem jest świadczenie usług i sprzedaż towarów konsumentom przez akceptantów (np. sklepy, lokale usługowe itp.), jeżeli wartość jednorazowej transakcji nie będzie większa niż 5370,64 zł1. Przez akceptanta rozumie się odbiorcę innego niż konsument, na rzecz którego agent rozliczeniowy (np. bank, instytucja płatnicza) świadczy usługę płatniczą, czyli w praktyce jest to strona umowy z agentem rozliczeniowym. Najczęściej będzie to podmiot oferujący płatność przy użyciu kart płatniczych.
Ustawa jest bardzo krótka, składa się z jednego artykułu i zgodnie z jego treścią akceptant nie może:
- uzależniać zawarcia z konsumentem umowy o świadczenie usługi lub sprzedaży towaru od dokonania zapłaty w formie bezgotówkowej;
- odmówić przyjęcia zapłaty od konsumenta w formie gotówkowej;
- nakładać ani pobierać żadnych dodatkowych opłat z tytułu przyjmowania zapłaty gotówką, ani różnicować ceny w zależności od formy zapłaty.
Ustawa przewiduje cztery wyjątki od powyższych zasad dotyczące płatności:
- dokonywanych „w sieci internet";
- w miejscu prowadzenia działalności bez obecności personelu;
- w trakcie imprez masowych, o ile w regulaminie imprezy zamieszczono stosowną informację;
- dokonywanych w ramach jednorazowej transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, na kwotę większą lub równą 5370,64 zł.
Czytaj więcej
Nie będzie można już odmówić przyjęcia gotówki przy sprzedaży lub uiszczenia należności za usługę.
2. Przyczyny nowelizacji ustawy o usługach płatniczych
Nowelizacja ustawy o usługach płatniczych jest skutkiem badania przeprowadzonego przez Narodowy Bank Polski („NBP") dotyczącego zwyczajów płatniczych Polaków2. Analiza ta wykazała, że mimo wskazania w art. 32 ustawy o Narodowym Banku Polski, że „znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej", w obecnym stanie prawnym nie ma bezwarunkowego obowiązku przyjmowania płatności w gotówce. Jednocześnie badanie wykazało, że gotówka „(...) jest nadal najbardziej rozpowszechnionym instrumentem płatniczym". Stąd, w ocenie NBP, którą podzielił Prezydent RP, pojawiła się potrzeba zwiększenia ochrony płatności gotówkowych.
Podstawowym celem ustawy jest uregulowanie statusu prawnego akceptacji gotówki poprzez zapewnienie wszystkim uczestnikom obrotu gospodarczego (w tym, zgodnie z informacjami na stronie Prezydenta RP, także osobom, które nie posiadają rachunków płatniczych) prawa wyboru najlepszej, z ich punktu widzenia, metody płatności, w tym płatności gotówkowych3. Obecny kształt przepisów może prowadzić do wykluczenia finansowego (ang. financial exclusion) niektórych grup społecznych, np. osób starszych, szczególnie w dobie trwającej pandemii COVID-19.
3. Skutki zmian dla podmiotów gospodarczych
Dopiero na końcowych etapach procesu legislacyjnego, doszło do określenia w projekcie kwoty górnej granicy płatności gotówkowych, co należy uznać za słuszne doprecyzowanie, wskazujące na uwzględnienie kwestii związanych chociażby z kosztem obsługi gotówki, czy też potencjalnym skutkiem, jakim może być zwiększenie poziomu przestępczości – gotówka bowiem zapewnia wysoki stopień anonimowości, a transakcje gotówkowe opiewające na wysokie kwoty mogą przyczynić się do wzrostu ilości środków poddawanych praniu pieniędzy, czy też do unikania opodatkowania.
Zgodnie z uzasadnieniem projektu, ustawa ma zapewnić wszystkim uczestnikom obrotu gospodarczego możliwości wyboru preferowanej metody płatności i zagwarantowanie możliwość dokonywania płatności gotówką, ze szczególnym uwzględnieniem osób, które nie posiadają rachunków bankowych. Wydaje się jednak, że umieszczenie opisywanych przepisów w ustawie o usługach płatniczych oraz odniesienie ich jedynie do akceptantów, nie pozwoli na realizację tego celu. Postanowienia ustawy oznaczają, że jeżeli dany przedsiębiorca umożliwia płatność za pomocą terminala, to musi umożliwić płatność gotówką na opisanych ustawą warunkach. Jeśli jednak przedsiębiorca nie udostępnia płatności za pomocą terminala płatniczego, to wydaje się, że nic nie stoi na przeszkodzie, żeby np. zażądał płatności wyłącznie przelewem na swój rachunek bankowy.
Jeżeli uwzględnimy wprowadzony próg płatności to okazuje się, że ustawa spełnia swoje cele połowicznie i nie jest aż tak rewolucyjna jak się zapowiadała. Z drugiej strony właśnie dzięki temu, z perspektywy przedsiębiorców, negatywne skutki tego ustawy, polegające na konieczności zapewnienia obsługi gotówkowej i poniesieniu kosztu tej obsługi, będą zapewne ograniczone. W praktyce bowiem przy płatnościach poniżej 5370,64 zł większość przedsiębiorców, którzy udostępniają płatności terminalem i tak udostępnia płatności za pomocą gotówki.
Warto podkreślić, że pewne wątpliwości budzi wyjątek od skonstruowanego w ustawie obowiązku przyjmowania płatności w formie gotówki, dotyczący usług świadczonych w internecie. Usługi takie nie zostały zdefiniowane ani w ustawie o usługach płatniczych, ani w żadnej innej ustawie. Wydaje się, że trafniejsze byłoby odwołanie się do umów zawieranych na odległość. W praktyce, takie ujęcie omawianego wyjątku może doprowadzić do sytuacji, w której przykładowo, gdy konsument zamawia obiad w restauracji przez internet, wówczas dostawca nie ma obowiązku przyjmowania od niego gotówki, natomiast kiedy zamówienie złożone zostanie przez telefon, taki obowiązek już się pojawia.
Podsumowując, wstępnie wydaje się, że ustawa przez wprowadzone ograniczenia kwotowe i zakresowe realizuje wskazane przez Prezydenta RP cele tylko częściowo, ale właśnie dzięki temu, z perspektywy większości przedsiębiorców, zapewne nie wprowadzi nadmiernej rewolucji i dla większości z nich zmiany wprowadzone nowelizacją nie powinny być dotkliwe.
1 Zgodnie z projektem ustawy jest to kwota odpowiadająca przeciętnemu wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
2 NBP, Zwyczaje płatnicze Polaków w 2020 r., Podstawowe wyniki badań, Warszawa 2021, (https://www.nbp.pl/systemplatniczy/zwyczaje_platnicze/zwyczaje_platnicze_Polakow_2020.pdf)
3 https://m.prezydent.pl/prawo/ustawy/zgloszone/art,40,kolejna-inicjatywa-ustawodawcza-prezydenta-rp.html
Magdalena Jaczewska - senior associate, Deloitte Legal
Łukasz Szymański - radca prawny, partner, Deloitte Legal
