Powstanie i funkcjonowanie startupu możliwe jest dzięki pracy i zaangażowaniu określonych podmiotów, a zwłaszcza founderów i pracowników. Stworzony z ludzi sprawnie działający mechanizm stanowi koło napędowe startupu, przez co w interesie samego startupu czy inwestorów jest, by osoby te pozostały w spółce i świadczyły pracę na jej rzecz. W tym celu spółka i inwestorzy posługują się programami motywacyjnymi skierowanymi do poszczególnych grup osób, np. ESOP (Employee stock option plan) – do pracowników czy MSOP (Management stock option plan) – do kadry zarządzającej. Sprowadzają się one, w dużej ogólności, do zaoferowania beneficjentom określonych korzyści w zamian za dalszą pracę na rzecz spółki. Zasadniczo będzie to przeniesienie udziałów (akcji) w spółce lub udzielenie możliwości ich nabycia.
Ryzyka programów motywacyjnych
Jeśli beneficjent przepracuje w spółce określony czas, wówczas przyznane mu zostaną udziały (akcje) spółki (lub możliwość ich nabycia). W efekcie dojdzie do zmiany struktury właścicielskiej w spółce (z wyjątkiem tzw. Virtual stock option plan, gdzie nie dochodzi do przeniesienia udziałów/akcji na czyjąkolwiek rzecz). Może mieć to poważne konsekwencje w podejmowaniu kluczowych dla startupu decyzji.
Czytaj więcej
Czym są REIT-y? Czy warto inwestować w REIT-y i kiedy będzie to możliwe w Polsce? Jakich korzyści można się spodziewać i w czym REIT jest lepszy od funduszu inwestycyjnego? Odpowiadamy na najważniejsze pytania o system Real Estate Investment Trust.
Poza tym, że przyznanie udziałów (akcji) beneficjentowi jest wyposażeniem go w różne uprawnienia korporacyjne, jest to jednocześnie nabycie przez beneficjenta praw majątkowych, którymi może rozporządzać. Dalsze przeniesienie udziałów (akcji) przez beneficjenta może doprowadzić do niekorzystnych zmian w strukturze spółki (np. poprzez wejście do niej osoby niegodnej zaufania). W efekcie zbycia przez beneficjenta udziałów (akcji) w startupie może dojść do rozwodnienia składu właścicielskiego, tj. znacznego zwiększenia się liczby wspólników (akcjonariuszy), co znacznie utrudni proces decyzyjny i przeciwdziałać będzie bieżącemu rozpoznawaniu spraw przez zgromadzenie wspólników (akcjonariuszy).
Zatem w interesie spółki (jej dotychczasowych wspólników czy akcjonariuszy) i inwestorów jest zabezpieczenie ich interesów przed szkodliwym działaniem beneficjenta, czy niespodziewanymi zmianami, jakie zajść mogą w strukturze właścicielskiej, po przyznaniu beneficjentowi udziałów (akcji) w spółce.
Mechanizm good leaver i bad leaver
W praktyce wypracowano kilka mechanizmów zabezpieczających interesy spółki i inwestorów, na wypadek odejścia ze spółki beneficjentów programu motywacyjnego, zaprzestania wykonywania pracy na rzecz startupu czy podejmowania przez nich działań szkodzących spółce. Wśród nich popularne są zwłaszcza tzw. good leaver events i bad leaver events. Polegają one na określeniu w programie motywacyjnym (umowie z beneficjentem) zasad, na jakich następuje rozstanie się beneficjenta ze spółką czy sankcji w przypadku szkodzenia startupowi.
Bad leaver event to sytuacje stanowiące zagrożenie dla startupu, które zależne są od woli (działania) beneficjenta. Wśród nich wyróżnia się najczęściej naruszenie przez niego zakazu konkurencji, popełnienie przestępstwa na szkodę spółki, naruszenie innych postanowień umownych czy wypowiedzenie jej. Wówczas dobrym rozwiązaniem jest zastrzeżenie wygaśnięcia opcji na nabycie udziałów (akcji) przysługujących beneficjentowi zgodnie z programem motywacyjnym lub odkup przyznanych już mu udziałów. Wielokrotnie przewiduje się różne rozwiązania na wypadek określonych bad leaver events.
Good leaver event ma natomiast miejsce wówczas, gdy zaprzestanie świadczenia obowiązków względem spółki jest niezależne od woli beneficjenta, np. w przypadku ciężkiej choroby, w czasie urlopu macierzyńskiego czy też przejścia na emeryturę lub śmierci beneficjenta. Są to sytuacje obiektywnie niekorzystne dla spółki, za które jednak nie ponosi winy beneficjent, w związku z czym brak jest podstaw do karania go. Często stosowanym rozwiązaniem jest więc wygaśnięcie opcji na zakup udziałów (akcji) w spółce za odpowiednim wynagrodzeniem, czy też odkupienie udziałów po cenie wyższej, aniżeli następuje to w przypadku bad leaver events.
Zdaniem autorów
dr Marcin Śledzikowski - radca prawny / partner w SDZLEGAL SCHINDHELM we Wrocławiu
Damian Kronenberg - aplikant radcowski w SDZLEGAL SCHINDHELM we Wrocławiu
Programy motywacyjne (opcyjnie) w startupach stanowią świetne narzędzie dla zatrzymania kluczowych pracowników (i nie tylko) w spółce. Są one jednak także potencjalnym źródłem wielu problemów, jakie wyniknąć mogą z nabycia przez beneficjentów udziałów (akcji) w spółce. By uniknąć problemów, jakie wyniknąć mogą z nabycia przez beneficjentów udziałów (akcji) w spółce, w praktyce wypracowano mechanizmy (takie jak vesting, cliff period, klauzule drag along i tag along), które zabezpieczyć mają interes spółki i dotychczasowych wspólników (zwłaszcza kluczowych inwestorów czy founderów). Wśród nich nieodzowne stało się określenie good leaver i bad leaver events, których umieszczenie w umowie z beneficjentem zapobiegnie niekorzystnemu zbywaniu przez niego udziałów (akcji) czy zaprzestaniu świadczenia usług (pracy) na rzecz startupu.
