Mija półtora roku od wejścia w życie ustawy z 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej („UFR”). Fundacja rodzinna cieszy się wysokim zainteresowaniem wśród polskich przedsiębiorców, co potwierdzają liczby. Do 30 listopada 2024 r. złożono 2913 wniosków o wpis fundacji rodzinnej do rejestru i wydano 1871 postanowień o wpisie fundacji do rejestru (odpowiedź Prezesa Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim Nr A.0123.229. 2024 z 11 grudnia 2024 r. na wniosek w trybie ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej).
W okresie tym przeprowadzono wiele reorganizacji sukcesyjnych z udziałem utworzonych fundacji rodzinnych, polegających na wniesieniu przez fundatora do fundacji rodzinnej (w drodze darowizny), należących do niego udziałów lub akcji w spółkach kapitałowych. Praktyka i stanowiska podnoszone wobec przedsiębiorców przez banki i instytucje finansowe pokazują, że wątpliwości budzi nadal kwestia beneficjentów rzeczywistych spółek, które w wyniku takich czynności reorganizacyjnych znalazły się „pod” fundacją rodzinną, w tym stały się podmiotami zależnymi od fundacji rodzinnej.
Czytaj więcej:
Co jeśli do fundacji rodzinnej zostanie wniesione mienie w postaci udziałów lub akcji w spółce?
W przypadku, gdy do fundacji rodzinnej zostało wniesione mienie w postaci udziałów/akcji w spółce kapitałowej, należy pamiętać o każdorazowej weryfikacji, czy nie stała się konieczna aktualizacja zgłoszenia tej spółki do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). W wyniku takiej operacji, wspólnikiem posiadającym udziały/akcje w spółce będzie bowiem osoba prawna – fundacja rodzinna, której może przysługiwać prawo własności więcej niż 25 proc. ogólnej liczby udziałów/akcji lub głosów.
Przykład 1:
Fundatorem fundacji rodzinnej jest Jan Nowak. Jest on zarówno jedynym członkiem zarządu fundacji i jedynym członkiem zgromadzenia beneficjentów. Beneficjentami fundacji rodzinnej są także jego małżonka i dzieci, jednak nie pełnią oni żadnych funkcji w organach fundacji. Jan Nowak posiada bezpośrednio (jako osoba fizyczna) 100 proc. udziałów i głosów w X sp. z o.o. oraz 30 proc. akcji i głosów w Y S.A. Fundator wniósł do fundacji rodzinnej (w drodze darowizny) wszystkie ww. udziały i akcje. W wyniku tej operacji fundacja rodzinna stała się jedynym wspólnikiem X sp. z o.o. oraz akcjonariuszem Y S.A. posiadającym 30 proc. akcji. Beneficjentem rzeczywistym tych spółek pozostanie jednak Jan Nowak, już nie jako bezpośredni wspólnik (akcjonariusz) lecz pośrednio - jako osoba fizyczna sprawująca wyłączną kontrolę nad fundacją rodzinną, której przysługuje 100 proc. udziałów w X sp. z o.o. i 30 proc. akcji w Y S.A. W tym przypadku do CRBR spółki powinien zostać wpisany tylko Jan Nowak.
Z czego to wynika? Wszystko sprowadza się do rozróżnienia:
a) beneficjentów rzeczywistych samej fundacji rodzinnej od
b) osób sprawujących kontrolę na fundacją rodzinną oraz od
c) beneficjentów rzeczywistych spółki w przypadku, gdy prawo własności więcej niż 25 proc. udziałów/akcji (głosów) przysługuje (pośrednio lub bezpośrednio) fundacji rodzinnej.
Beneficjent rzeczywisty fundacji rodzinnej
W stosunku do fundacji rodzinnej ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Ustawa AML) w art. 2 ust. 2 pkt 1) lit. b) reguluje katalog enumeratywny jej beneficjentów rzeczywistych, abstrahując od ogólnej przesłanki sprawowania kontroli nad fundacją. Zgodnie z Ustawą AML, przez beneficjenta rzeczywistego fundacji rodzinnej rozumie się każdą osobę fizyczną sprawującą nad nią – bezpośrednio lub pośrednio – kontrolę poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania przez nią podejmowane, w tym:
1) fundatora,
2) członków zarządu,
3) członków rady nadzorczej fundacji rodzinnej,
4) beneficjentów fundacji rodzinnej,
5) inną osobę sprawującą kontrolę nad fundacją rodzinną,
6) inną osobę fizyczną o uprawnieniach lub obowiązkach równoważnych do określonych w pkt 1-5 powyżej.
Oznacza to, że wszystkie powyższe osoby – niezależnie od tego czy sprawują czy też nie sprawują kontroli nad fundacją rodzinną – powinny zostać ujawnione w CRBR fundacji rodzinnej. Po wniesieniu udziałów/akcji spółki do fundacji rodzinnej wszystkie wątpliwości praktyczne sprowadzają się zatem do pytania, czy wszystkie powyższe osoby należy również wskazać jako beneficjentów rzeczywistych tej spółki? Nierzadko może być to przecież i kilkanaście osób.
Osoba fizyczna sprawująca kontrolę nad fundacją rodzinną
Ustawa AML nakazuje określać jako beneficjentów rzeczywistych fundacji rodzinnej również osoby, które faktycznie nie sprawują nad nią kontroli (np. beneficjentów fundacji rodzinnej niebędących jednocześnie członkami żadnych organów fundacji rodzinnej - osoby takie nie mają przecież żadnego realnego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez fundację rodzinną).
Należy jednak wyraźnie rozróżnić beneficjentów rzeczywistych fundacji rodzinnej od osób fizycznych faktycznie sprawujących kontrolę nad fundacją. Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 1) Ustawy AML, osobą sprawującą kontrolę jest osoba fizyczna (osoby fizyczne) posiadająca uprawnienia, które wynikają z całokształtu okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez (w omawianym przypadku) fundację rodzinną.
Przykład 2:
Skorzystajmy ponownie z przykładu fundacji rodzinnej ustanowionej przez Jana Nowaka, z taką zmianą, że w zarządzie fundacji zasiada on razem
z małżonką (przy łącznej reprezentacji) i wraz z małżonką są jedynymi członkami zgromadzenia beneficjentów (przy założeniu, że statut fundacji rodzinnej nie reguluje żadnych szczególnych uprawnień czy przywilejów dla konkretnych osób, np. co do liczby głosów w organach). Beneficjentami fundacji rodzinnej są także ich dzieci, jednak nie pełnią oni żadnych funkcji w organach fundacji. W takim przypadku osobami fizycznymi sprawującymi faktyczną kontrolę nad fundacją rodzinną są (1) Jan Nowak jako: fundator, członek zarządu i członek zgromadzenia beneficjentów oraz (2) jego małżonka jako: członek zarządu i członek zgromadzenia beneficjentów. Tylko oni bowiem, poprzez pełnione funkcje sprawują kontrolę nad fundacją rodzinną i jej organami, a co za tym idzie posiadają decydujący wpływ na czynności organów, a więc i działania samej fundacji rodzinnej.
Osobami fizycznymi sprawującymi kontrolę nad fundacją rodzinną są przede wszystkim jej fundatorzy i członkowie zarządu, ponieważ to te osoby sprawują zazwyczaj faktyczną kontrolę nad fundacją rodzinną. Jednakże statut fundacji rodzinnej może przyznawać szczególne uprawnienia również innym osobom czy organom, więc każdy przypadek należy badać odrębnie.
Beneficjent rzeczywisty spółki „pod” fundacją rodzinną
Ustalenie osoby fizycznej sprawującej kontrolę nad fundacją rodzinną ma również niebagatelne znaczenie w kontekście ustalenia beneficjenta rzeczywistego spółki po wniesieniu jej udziałów/akcji do fundacji rodzinnej. Wynika to z faktu, że po wniesieniu udziałów/akcji (np. należących do fundatora) do fundacji rodzinnej, nie będziemy mieć już do czynienia z osobą fizyczną posiadającą bezpośrednio więcej niż 25 proc. udziałów/akcji (lub głosów) w spółce.
Należy wówczas sięgnąć do ogólnych przesłanek ustalenia beneficjenta rzeczywistego spółki kapitałowej i przez ich pryzmat ocenić sytuację fundacji rodzinnej jako wspólnika (akcjonariusza). Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 1) lit. a) tiret 3 Ustawy AML, beneficjentem rzeczywistym spółki kapitałowej jest m.in. osoba fizyczna sprawującą kontrolę nad osobą prawną lub osobami prawnymi, którym łącznie przysługuje prawo własności więcej niż 25 proc. ogólnej liczby udziałów lub akcji lub które łącznie dysponują więcej niż 25 proc. ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej.
Po zawarciu umowy darowizny udziałów/akcji na rzecz fundacji rodzinnej, osobą prawną, której łącznie przysługuje prawo własności więcej niż 25 proc. ogólnej liczby udziałów/akcji (głosów) w spółce, może stać się fundacja rodzinna (bezpośrednio lub pośrednio – za pośrednictwem np. innej spółki).
Przykład 3:
Skorzystajmy znów z przykładu fundacji rodzinnej ustanowionej przez Jana Nowaka, w której w zarządzie fundacji zasiada on razem z małżonką (przy łącznej reprezentacji) i wraz z małżonką są jedynymi członkami zgromadzenia beneficjentów (przy założeniu, że statut fundacji rodzinnej nie reguluje żadnych szczególnych uprawnień czy przywilejów dla konkretnych osób, np. co do liczby głosów w organach). Beneficjentami fundacji rodzinnej są także ich dzieci, jednak nie pełnią oni żadnych funkcji w organach fundacji. Przypomnijmy, że Jan Nowak posiada bezpośrednio (jako osoba fizyczna) 100 proc. udziałów i głosów w X sp. z o.o. oraz 30 proc. akcji i głosów w Y S.A. W wyniku wniesienia przez fundatora udziałów X sp. z o.o. i akcji w Y S.A. do fundacji rodzinnej, beneficjentem rzeczywistym tych spółek przestanie być już bezpośrednio Jan Nowak. Beneficjentami rzeczywistymi tych spółek będą (1) Jan Nowak oraz (2) jego małżonka – jako osoby fizyczne sprawujące kontrolę nad fundacją rodzinną, której przysługuje 100 proc. udziałów w X sp. z o.o. i 30 proc. akcji w Y S.A. W tym przypadku do CRBR spółki powinien zostać wpisany zarówno Jan Nowak i jego małżonka.
Z powyższych względów kluczowe jest ustalenie osoby fizycznej (osób fizycznych) sprawujących kontrolę nad fundacją rodzinną. To te osoby zostaną bowiem wskazane w CRBR spółki „pod” fundacją rodzinną.
Piotr Stępień - radca prawny, Senior Associate w kancelarii Tomczykowski Tomczykowska
