Jednym z podstawowych uwarunkowań pozwalających na prowadzenie działalności gospodarczej jest posiadanie lokalu. Tak jest także w przypadku najmniejszych firm, prowadzonych jednoosobowo przez osoby fizyczne. Jeżeli jednak przedsiębiorca nie dysponuje własnym lokalem pozwalającym na prowadzenie firmy, to zazwyczaj konieczne staje się zawarcie umowy najmu. Nierzadko zdarza się jednak, że pomieszczenia dla potrzeb prowadzonej działalności, zwłaszcza w przypadku firm nowo zarejestrowanych, pozyskiwane są w drodze zawarcia umowy użyczenia.
Cechą wyróżniającą umowę użyczenia jest jej nieodpłatny charakter. Zgodnie z art. 710 kodeksu cywilnego przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu przez czas oznaczony lub nieoznaczony na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Brak odpłatności za lokal udostępniony przedsiębiorcy dla celów jego działalności gospodarczej oznacza, że przedsiębiorca uzyskał przychód z nieodpłatnego świadczenia. Zgodnie bowiem z art. 14 ust. 2 pkt 8 ustawy o PIT za przychody z działalności gospodarczej uważa się także wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczonych zgodnie z art. 11 ust. 2–2b (z zastrzeżeniem art. 21 ust. 1 pkt 125 tej ustawy). Otrzymanie tego typu świadczenia wpływa zatem na wartość osiągniętego dochodu i podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Należy się więc zastanowić, w jaki sposób ustalić wartość przychodu osiągniętego z tytułu umowy użyczenia lokalu dla celów firmowych.
W myśl art. 11 ust. 2a pkt 3 ustawy o PIT wartość pieniężną świadczenia polegającego na udostępnieniu lokalu lub budynku ustala się według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku. Przepis ten ustanawia zatem regułę, zgodnie z którą nieodpłatne udostępnienie przedsiębiorcy w drodze umowy użyczenia lokalu lub budynku jest dla niego przychodem z działalności gospodarczej, którego wartość powinna zostać ustalona jako równowartość czynszu z tytułu wynajmu tego lokalu lub budynku.
W określonych przypadkach przychód taki korzysta jednak ze zwolnienia od podatku. Mianowicie zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT wolna od podatku dochodowego jest wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn. Wyłączenie to nie obejmuje jednak świadczeń otrzymywanych na podstawie stosunku pracy, pracy nakładczej lub na podstawie umów będących podstawą uzyskiwania przychodów kwalifikowanych jako działalność wykonywana osobiście (np. umowy-zlecenia). Tym samym w przypadku, gdy na podstawie umowy użyczenia lokal dla celów prowadzonej działalności gospodarczej zostanie udostępniony przedsiębiorcy przez osobę zaliczaną do I lub II grupy podatkowej (w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn), świadczenie takie będzie korzystało ze zwolnienia z opodatkowania. Pozostaje zatem już tylko wskazanie na krąg osób zaliczanych do wymienionych grup podatkowych. Otóż w myśl art. 14 ust. 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn:
- do I grupy podatkowej zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów,
- do II grupy podatkowej zalicza się zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych.
Autor jest doradcą podatkowym
