Takie reguły opodatkowania obowiązują już od prawie roku. Wprowadziła je ustawa z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy – Prawo o miarach (DzU nr 64, poz. 332). Weszły w życie 1 kwietnia 2011 r.  Stosuje się je gdy zarówno sprzedawca, jak i nabywca są podatnikami VAT.

Kto podatnikiem

Mechanizm tzw. odwrotnego obciążenia jest analogiczny do rozwiązania stosowanego przy wewnątrzwspólnotowym nabyciu towarów czy imporcie usług.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 7 ustawy o VAT, aby obowiązek rozliczenia podatku spoczywał na nabywcy, muszą być łącznie spełnione cztery warunki:

- nabywcą złomu jest podatnik, o którym mowa w art. 15 ustawy o VAT (czyli podatnik prowadzący działalność gospodarczą – bez znaczenia jest, czy to podatnik czynny czy zwolniony podmiotowo jako drobny przedsiębiorca >patrz ramka,

- dostawcą złomu jest podatnik, o którym mowa w art. 15 ustawy o VAT,

- dostawca złomu nie korzysta ze zwolnienia podmiotowego, o którym mowa w art. 113 ust. 1 i 9 ustawy o VAT (jako drobny przedsiębiorca, u którego wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła kwoty 150 000 zł), czyli jest podatnikiem VAT czynnym,

- dostawa złomu nie jest objęta zwolnieniem, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT (dla dostawy towarów używanych, pod warunkiem że w stosunku do tych towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego).

Jeżeli choćby jeden z wymienionych warunków nie jest spełniony, nabywca złomu nie powinien rozliczać VAT z tytułu dostawy złomu, natomiast dostawa powinna być rozliczona przez dostawcę.

Przykład

Podatnik sprzedaje złom osobom fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej, a więc niebędącym podatnikami, o których mowa w art. 15 ustawy o VAT. Zatem nie został spełniony jeden z warunków z art. 17 ust. 7 ustawy o VAT, a tym samym zobowiązanym do rozliczenia VAT nie jest nabywca, ale sprzedawca.

Katalog z załącznika

Po wprowadzeniu nowych zasad opodatkowania obrotu złomem pojawiały się duże wątpliwości, jakich towarów one dotyczą, gdyż w ustawie nie było definicji złomu. Rozwiało je wprowadzenie do ustawy o VAT od 1 lipca 2011 r. załącznika nr 11, zawierającego katalog towarów, identyfikowanych za pomocą klasyfikacji statystycznych wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej >patrz ramka. W porównaniu do stanu prawnego obowiązującego wcześniej przedmiot opodatkowania znacznie się rozszerzył. Pojęcie złomu dotyczy bowiem nie tylko złomu metali, lecz dodatkowo ujęto w nim m.in. zużyte akumulatory elektryczne, odpady szklane, gumowe i z tworzyw sztucznych.

Jak udokumentować...

W przypadku dostaw złomu rozliczanych przez nabywcę stosuje się ogólną zasadę z art. 19 ust. 1 i ust. 4 ustawy o VAT, zgodnie z którą obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru, a jeżeli dostawa towaru powinna być potwierdzone fakturą – z chwilą jej wystawienia, nie później jednak niż w siódmym dniu, licząc od dnia wydania towaru.

Faktura stwierdzająca dostawę złomu (zgodnie z art. 106 ust. 1a ustawy o VAT oraz § 5 ust. 15 rozporządzenia regulującego zasady wystawiania faktur) wystawiana przez sprzedawcę nie zawiera danych dotyczących:

- stawki podatku,

- kwoty podatku,

- kwoty należności wraz z podatkiem.

Zamiast tego powinna ona zawierać:

1) adnotację, że podatek rozlicza nabywca lub

2) wskazanie właściwego przepisu ustawy lub dyrektywy, potwierdzającego, że podatek rozlicza nabywca, lub

3) oznaczenie „odwrotne obciążenie".

Sprzedawca ma więc prawo wyboru, którą z trzech możliwych formuł umieści w fakturze.

Natomiast kupujący powinien na podstawie art. 106 ust. 7 ustawy o VAT wystawić fakturę wewnętrzną. Może ona nie zawierać numeru identyfikacji podatkowej kontrahenta i można ją wystawić w jednym egzemplarzu. Ponadto można wystawić jedną fakturę dokumentującą czynności wykonane w danym okresie rozliczeniowym (miesiącu lub kwartale).

...i wykazać w deklaracji

Zgodnie z objaśnieniami do deklaracji VAT, zawartymi w rozporządzeniu ministra finansów w sprawie wzorów deklaracji podatkowych dla podatku od towarów i usług VAT-7, VAT-7K, VAT-7D, poz. 41 wypełniają dostawca i nabywca, a poz. 42 wypełnia tylko nabywca złomu.

Wobec tego dostawca, wypełniając deklarację wskazuje w poz. 41 podstawę opodatkowania z tytułu dostawy złomu. Nie wykazuje natomiast podatku należnego – czyli nie wypełnia poz. 42 deklaracji.  Pozycję 42 wypełnia wyłącznie nabywca, który ma obowiązek wykazania w deklaracji zarówno podatku należnego, jak i naliczonego od tych transakcji.

Zgodnie z art. 29 ust. 18a ustawy o VAT podstawą opodatkowania jest w tym wypadku kwota, którą nabywca jest obowiązany zapłacić. Z kolei zgodnie z art. 86 ust. 2 pkt 4b ustawy o VAT kwotę podatku naliczonego stanowi kwota podatku należnego z tytułu dostawy złomu. W myśl art. 86 ust. 10 pkt 2 prawo do odliczenia powstaje w rozliczeniu za okres, w którym powstał obowiązek podatkowy w podatku należnym u nabywcy.

Oczywiście prawo do odliczenia podatku naliczonego przysługuje tylko w takim zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Ma to istotne znaczenie przede wszystkim u podatników zwolnionych podmiotowo, którzy muszą rozliczyć jako nabywcy dostawę złomu, natomiast nie mają prawa do odliczenia VAT naliczonego z tego tytułu  >patrz ramka.

Nie są podstawą do odliczenia faktury, w których została wykazana kwota podatku, choć nie powinna (art. 88 ust. 3a pkt 7 ustawy o VAT). Zatem w razie wystawienia faktury z VAT przez sprzedawcę złomu, dokumentującej dostawę objętą systemem odwrotne- go obciążenia, nie będzie ona uprawniała nabywcy do odliczenia wykazanego w niej VAT.

Co jest złomem

W załączniku nr 11 do ustawy o VAT wskazano następujące towary:

- granulki i proszek z surówki, surówki zwierciadlistej lub stali - wyłącznie wlewki lub gęsi zwykle ze stali wysokostopowej, otrzymywane przez przetopienie i odlanie drobniutkich odpadów lub złomu (PKWiU ex 24.10.14.0),

- pozostałe metale nieżelazne i wyroby z nich; cermetale; popiół i pozostałości zawierające metale i związki metali – wyłącznie odpady i złom metali

nieszlachetnych (PKWiU ex 24.45.30.0),

- odpady szklane (PKWiU  38.11.51.0),

- pozostałe odpady gumowe (PKWiU 38.11.54.0),

- odpady z tworzyw sztucznych (PKWiU 38.11.55.0),

- odpady inne niż niebezpieczne zawierające metal (PKWiU  38.11.58.0),

- odpady i braki ogniw i akumulatorów elektrycznych; zużyte ogniwa i baterie galwaniczne oraz akumulatory elektryczne (PKWiU 38.12.27),

- surowce wtórne z pozostałych metali - wyłącznie odpady i złom (PKWiU ex 38.32.29.0).

Drobny przedsiębiorca też zapłaci podatek

Na podstawie art. 113 ust. 13 ustawy o VAT zwolnienia podmiotowego (ze względu na niewielkie obroty) nie stosuje się m.in. do dostawy towarów, dla której podatnikiem jest ich nabywca, a zatem do dostawy złomu rozliczanego na zasadzie odwróconego obciążenia. Zatem także nabywca będący podatnikiem VAT zwolnionym jest zobowiązany do rozliczenia podatku należnego. Zgodnie z art. 99 ust. 9 ustawy o VAT tacy podatnicy, choć co do zasady nie mają obowiązku składania deklaracji podatkowych - miesięcznych (VAT-7) ani kwartalnych (VAT-7K, VAT-7D) lub z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów (VAT-8), powinni jednak złożyć deklarację podatkową w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy z tytułu nabycia złomu. Jest to deklaracja VAT-9M (w poz. 24 wykazuje się podstawę opodatkowania, natomiast w poz. 25 podatek należny). Przy czym nie mają prawa do wykazania podatku naliczonego podlegającego odliczeniu.