Jedną z metod pozyskania środka trwałego dla potrzeb prowadzonej działalności gospodarczej jest jego wytworzenie we własnym zakresie. Zazwyczaj w ten właśnie sposób realizowane są inwestycje polegające na wznoszeniu obiektów budowlanych, których przeznaczeniem jest ich późniejsze wykorzystanie na firmowe cele. Niejednokrotnie jednak, zwłaszcza w przypadku małych firm rodzinnych, budynki są wnoszone przez kilka lat przy znacznym zaangażowaniu pracy samego przedsiębiorcy i członków jego rodziny.
W takiej sytuacji pojawia się pytanie o zasady określenia wartości początkowej tak wytworzonego obiektu, w szczególności o możliwość ustalenia jej na podstawie wyceny biegłego. Prawidłowo ustalona wartość początkowa środka trwałego warunkuje bowiem poprawne obliczenie wartości odpisów amortyzacyjnych.
Zgodnie z art. 22g ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT, wartością początkową środka trwałego wytworzonego we własnym zakresie jest koszt jego wytworzenia. Stosownie do art. 22g ust. 4 ww. ustawy, za koszt wytworzenia uważa się wartość, w cenie nabycia, zużytych do wytworzenia środków trwałych: rzeczowych składników majątku i wykorzystanych usług obcych, kosztów wynagrodzeń za prace wraz z pochodnymi i inne koszty dające się zaliczyć do wartości wytworzonych środków trwałych. Co szczególnie istotne, do kosztu wytworzenia nie zalicza się wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, kosztów ogólnych zarządu, kosztów sprzedaży oraz pozostałych kosztów operacyjnych i kosztów operacji finansowych, w szczególności odsetek od pożyczek (kredytów) i prowizji, z wyłączeniem odsetek i prowizji naliczonych do dnia przekazania środka trwałego do używania. Jednocześnie art. 22g ust. 9 ustawy o PIT mówi, że jeżeli podatnik nie może ustalić kosztu wytworzenia według tych zasad, to wartość początkową środków trwałych określa się w wysokości cen rynkowych podanych przez biegłego powołanego przez podatnika.
Nie oznacza to jednak, że podatnik ma wybór pomiędzy tymi dwoma metodami ustalenia wartości początkowej lub może stosować częściowo jedną, a częściowo drugą metodę. Ustalenie wartości początkowej według cen rynkowych na podstawie wyceny sporządzonej przez biegłego jest dopuszczalne tylko i wyłącznie wtedy, gdy nie jest możliwe ustalenie kosztu wytworzenia. Jak twierdzą organy podatkowe, aby dopuszczalne było ustalanie omawianej wartości według wyceny biegłego, musi zachodzić obiektywny i niezawiniony przez podatnika brak możliwości określenia podstawy odpisów amortyzacyjnych w drodze ustalenia kosztu wytworzenia. Ustalenie wartości początkowej środka trwałego w drodze wyceny jest zatem instrumentem szczególnym i wyjątkowym, co potwierdzają organy podatkowe (m.in. Izba Skarbowa w Bydgoszczy w interpretacją z 21 sierpnia 2014 r., ITPB1/415-586/14/PSZ). Ta metoda nie może zatem zostać zastosowana do składników majątku wytwarzanych w ramach działalności gospodarczej lub dla celów tej działalności. Z przypadkiem takim mamy natomiast do czynienia np. wtedy, gdy podatnik zmienia przeznaczenie budynku mieszkalnego, który został przez niego wzniesiony przed rozpoczęciem prowadzenia działalności gospodarczej. W takiej sytuacji obiektywnie nie jest możliwe ustalenie kosztu wytworzenia z uwagi na brak koniecznej dokumentacji rachunkowej, której podatnik na etapie budowy budynku dla własnych celów osobistych nie musiał gromadzić według zasad właściwych dla realizacji inwestycji prowadzonej w ramach firmy.
Autor jest doradcą podatkowym
