Negatywne konsekwencje agresji Rosji na Ukrainę ponoszą także polscy przedsiębiorcy. Wielu ma problemy z terminowym wywiązaniem się ze swoich zobowiązań. Choćby dlatego, że znaczna część pracujących w Polsce Ukraińców wróciła do kraju (dotyczy to zwłaszcza branży transportowej i budowlanej, o ich kłopotach pisaliśmy m.in. w „Rzeczpospolitej” z 22 marca).
Za opóźnienia trzeba płacić odszkodowania i kary umowne. Czy mogą być podatkowym kosztem?
Zakaz w przepisach
Przypomnijmy, że przepisy (art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o PIT i art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT) wyłączają z kosztów uzyskania przychodów kary umowne i odszkodowania z tytułu:
- wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług,
- zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad,
- zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług.
Fiskus surowo
Generalnie jednak skarbówka nie zgadza się (jej podejście zaostrzyło się w ostatnich latach) na rozliczanie w podatkowych kosztach także innych kar. Chociażby za wykonanie kontraktu po terminie. Urzędnicy twierdzą, że opóźnienie stanowi wadę usługi. Kary/odszkodowania są więc wyłączone z kosztów.
Eksperci nie mają wątpliwości, że fiskus powinien złagodzić stanowisko.
– Mamy teraz nadzwyczajną, bezprecedensową sytuację. Skarbówki nie powinno dziwić, że wielu przedsiębiorców wykonuje kontrakty z opóźnieniem albo w ogóle z nich rezygnuje. Często po prostu nie mają innego wyjścia z powodu wyjazdu ukraińskich pracowników czy zerwania łańcucha dostaw – mówi doradca podatkowy Michał Zbutowicz.
– Urzędnicy muszą wziąć pod uwagę, że kontrakty są opóźniane z przyczyn niezawinionych przez przedsiębiorców. I od nich niezależnych. Nie mogli przewidzieć, że wybuchnie wojna i stracą część załogi – mówi Aleksandra Pietrasik, główna księgowa w kancelarii Lubasz i Wspólnicy.
Michał Zbutowicz przypomina, że gdy rozpoczęła się epidemia koronawirusa, Ministerstwo Finansów ogłosiło, iż urzędnicy będą wyrozumiale podchodzić do rozliczeń przedsiębiorców. Takie zalecenia przydałyby się także teraz, w związku z konfliktem w Ukrainie.
– Aby jednak ograniczyć uznaniowość skarbówki w sprawie kar umownych i odszkodowań, potrzebny jest przepis szczególny, uwzględniający obecne, nadzwyczajne okoliczności – podkreśla ekspert.
Czytaj więcej:
Wzór w tarczy antykryzysowej
– Precedens już jest. Taką szczególną regulację wprowadziła na czas epidemii tarcza antykryzysowa. Wynika z niej, że przedsiębiorca ma prawo rozliczyć kary umowne i odszkodowania w podatkowych kosztach, jeśli nie mógł wywiązać się ze swoich zobowiązań z powodu epidemii koronawirusa – mówi Aleksandra Pietrasik.
Chodzi o art. 52zb ustawy o PIT oraz art. 38t ustawy o CIT. Zdaniem ekspertów analogiczne regulacje powinny być przyjęte na czas wojny w Ukrainie.
Ulgi w specustawie
Specustawa o pomocy Ukraińcom wprowadziła kilka podatkowych preferencji. Także dla przedsiębiorców. Mogą zaliczyć do kosztów PIT/CIT darowizny dla podmiotów pomagających ofiarom wojny. W specustawie nie ma jednak nic o karach umownych i odszkodowaniach dla kontrahentów. Podobnie jak w jej nowelizacji, która jest procedowana w parlamencie.
Co mówi prawo
Opóźnienie przez koronawirusa
Fiskus potwierdza, że firmy rozliczą w kosztach (na podstawie tarczy antykryzysowej) odszkodowania i kary, jeśli nie mogły wywiązać się ze swoich zobowiązań z powodu epidemii Covid-19. Tak było w sprawie przedsiębiorcy z branży budowlanej. Wygrał przetarg na remont zmechanizowanego odstojnika smoły. Nie udało mu się jednak dotrzymać terminu. We wniosku o interpretację podkreślał, że prace remontowe prowadził przy zachowaniu reżimu sanitarnego, dzieląc załogę na rotacyjne zespoły. Spowodowało to opóźnienie w robotach. W związku z tym kontrahent naliczył karę umowną. Skarbówka przyznała, że można ją rozliczyć w kosztach. Korzystna dla przedsiębiorców jest też interpretacja w sprawie firmy zajmującej się produkcją odzieży i akcesoriów dla służb mundurowych. Podpisała umowę na dostawę plecaków wojskowych. W wyniku trudności kadrowych, spowodowanych głównie przez epidemię koronawirusa (absencja chorobowa pracowników i obowiązkowe kwarantanny), nastąpiły opóźnienia w produkcji. W konsekwencji musiała zapłacić karę umowną. Może ją zaliczyć do kosztów.
