Stosownie do art. 22h ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT,odpisów amortyzacyjnych dokonuje się od wartości początkowej środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych, z zastrzeżeniem art. 22k ustawy o PIT, począwszy od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym ten środek lub wartość wprowadzono do ewidencji (wykazu), z zastrzeżeniem art. 22e ustawy o PIT, do końca tego miesiąca, w którym następuje zrównanie sumy odpisów amortyzacyjnych z ich wartością początkową lub w którym postawiono je w stan likwidacji, zbyto lub stwierdzono ich niedobór. Suma odpisów amortyzacyjnych obejmuje również odpisy, których, zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy o PIT, nie uważa się za koszty uzyskania przychodów.

Co do zasady 20 proc.

Podatnicy wybierają jedną z metod amortyzacji dla poszczególnych środków trwałych przed rozpoczęciem ich amortyzacji. Przy czym wybraną metodę stosuje się aż do pełnego zamortyzowania danego środka trwałego (art. 22h ust. 2 ustawy o PIT).

W przypadku samochodów osobowych podstawowe znaczenie w amortyzacji ma metoda liniowa. Polega ona na tym, że odpisy amortyzacyjne od środków trwałych rozlicza się przy zastosowaniu stawek określonych w wykazie stawek amortyzacyjnych (w przypadku samochodów osobowych wynosi ona 20 proc.) i zasad, o których mowa w art. 22h ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT (zob. art. 22i ustawy o PIT).

Przykład

Załóżmy, że u czytelnika wartość początkowa pojazdu wyniosła 24 000 zł. Nabyty pojazd jest fabrycznie nowy. Został oddany do używania w styczniu 2016 r. Odpisów amortyzacyjnych czytelnik dokonuje za okresy miesięczne. Podatnik wybrał metodę liniową z zastosowaniem ustawowej 20-proc. rocznej stawki amortyzacyjnej. Pierwszy odpis amortyzacyjny czytelnik będzie mógł rozliczyć za luty 2016 r. Miesięczny odpis amortyzacyjny wyniesie 400 zł (24 000 zł x 20 proc. : 12 m-cy).

W przypadku metody liniowej istnieje możliwość podwyższenia (po spełnieniu ustawowych warunków) bądź obniżenia ustawowych stawek amortyzacyjnych (tutaj decyzje samodzielnie podejmuje podatnik).

Wolno podwyższyć... lub obniżyć

Podatnicy mogą podane w Wykazie stawek amortyzacyjnych stawki podwyższać dla środków transportu, z wyjątkiem morskiego taboru pływającego, używanych bardziej intensywnie w stosunku do warunków przeciętnych albo wymagających szczególnej sprawności technicznej – przy zastosowaniu w tym okresie współczynników nie wyższych niż 1,4 (zob. art. 22i ust. 2 pkt 2 ustawy o PIT). Przez środki transportu wymagające szczególnej sprawności technicznej rozumie się te obiekty, które używane są w pracy na trzy zmiany, mimo że nie działają ze swej istoty w ruchu ciągłym, używane w warunkach terenowych, w warunkach leśnych, pod ziemią lub innych wskazujących na bardziej intensywne zużycie.

W razie wystąpienia bądź ustania warunków uzasadniających podwyższenie stawek stawki te ulegają podwyższeniu lub obniżeniu od miesiąca następującego po miesiącu, w którym zaistniały okoliczności uzasadniające te zmiany (zob. art. 22 ust. 3 ustawy o PIT). W przypadku podwyższenia stawek amortyzacyjnych podanych w Wykazie przy zastosowaniu ww. współczynników należy dla poszczególnych środków trwałych stosować jeden wybrany współczynnik, przez który mnoży się stawkę amortyzacyjną właściwą dla danego środka trwałego, przyjętą z Wykazu stawek amortyzacyjnych (zob. art. 22i ust. 6 ustawy o PIT).

Podatnicy mogą obniżać podane w Wykazie stawek amortyzacyjnych stawki dla poszczególnych środków trwałych. Stawkę zmienia się począwszy od miesiąca, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji albo od pierwszego miesiąca każdego następnego roku podatkowego (art. 22i ust. 5 ustawy o PIT).

Możliwość obniżania stawek nie jest uwarunkowana wystąpieniem jakichkolwiek okoliczności. Taką decyzję podejmuje sam podatnik (interpretacja Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 17 stycznia 2014 r., ITPB3/423-511a/13/PST).

Wyłączenia z ustawy

W przypadku samochodów osobowych wyłączona jest możliwość stosowania:

- metody degresywnej (zob. art. 22k ust. 1 ustawy o PIT),

- metody amortyzacji jednorazowej traktowanej jako pomoc de minimis (zob. art. 22k ust. 7 ustawy o PIT).

Indywidualna stawka

Jeżeli samochód osobowy spełniałby kryteria pozwalające na uznanie go za używany lub ulepszony środek trwały, to możliwe jest dokonywanie odpisów amortyzacyjnych za pomocą metody z zastosowaniem indywidualnej stawki amortyzacyjnej.

Stosownie do art. 22j ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT podatnicy mogą indywidualnie ustalić stawki amortyzacyjne dla używanych lub ulepszonych środków trwałych, po raz pierwszy wprowadzonych do ewidencji danego podatnika, z tym że okres amortyzacji nie może być krótszy niż 30 miesięcy dla środków transportu, w tym samochodów osobowych.

W myśl art. 22j ust. 2 ustawy o PIT środki trwałe, takie jak środki transportowe, w tym samochody osobowe, uznaje się za:

1) używane – jeżeli podatnik udowodni, że przed ich nabyciem były wykorzystywane co najmniej przez okres sześciu miesięcy, lub

2) ulepszone – jeżeli przed wprowadzeniem do ewidencji wydatki poniesione przez podatnika na ich ulepszenie stanowiły co najmniej 20 proc. wartości początkowej.

Przepisy ustawy o PIT nie określają rodzaju dokumentów potwierdzających, że nabyty samochód przed wprowadzeniem go do ewidencji środków trwałych był używany.

Jak wyjaśniła Izba Skarbowa w Łodzi w interpretacji z 3 kwietnia 2013 r. (IPTPB1/415-25/ 13-2/DS) „(...) przez »używanie« należy rozumieć eksploatowanie. Przepisy nie regulują, jakimi dowodami należy udokumentować używanie środka trwałego. Przyjąć zatem należy, że mogą to być wszelkie wiarygodne dowody, np. potwierdzone za zgodność z oryginałem kopie: faktury zakupu środka trwałego, ewidencji przebiegu pojazdu, ewidencji środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych prowadzonych przez poprzedniego użytkownika, oświadczenie poprzedniego użytkownika o używaniu środka trwałego w określonym czasie. Obowiązek udowodnienia, że przed nabyciem środek transportu był wykorzystywany co najmniej przez okres sześciu miesięcy, ciąży na podatniku. (...)".

Okres używania pojazdu przed dniem wprowadzenia go do ewidencji środków trwałych podatnika mogą w szczególności potwierdzać w przypadku pojazdu nabytego w kraju:

- dowód rejestracyjny i karta pojazdu, a także

- oświadczenie sprzedawcy (interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 24 czerwca 2009 r., IBPBI/1/415-251/09/WRz).

Nie krócej niż przez 30 miesięcy

W przypadku metody z zastosowaniem stawki indywidualnej podatnicy mogą sami ustalić stawki amortyzacyjne dla używanych lub ulepszonych środków trwałych, po raz pierwszy wprowadzonych do ewidencji danego podatnika. Muszą jednak uwzględnić minimalny czas amortyzacji, jaki przy stosowaniu tej metody przewidują przepisy. Okres amortyzacji dla środków transportu, w tym samochodów osobowych, nie może być krótszy niż 30 miesięcy (zob. art. 22j ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT). Roczna stawka amortyzacyjna może zatem wynieść maksymalnie 40 proc.

Przykład

Załóżmy, że w poprzednim przykładzie został nabyty używany środek transportu. Podatnik wybrał metodę z zastosowaniem indywidualnej stawki amortyzacyjnej, którą ustalił w maksymalnej 40-proc. wysokości. Miesięczny odpis amortyzacyjny wyniesie zatem 800 zł (24 000 zł x 40 proc. : 12 m-cy). Oczywiście zakładamy, że podatnik posiada dowody (np. dowód rejestracyjny, karta pojazdu) potwierdzające co najmniej 6-miesięczny okres używania auta przez poprzedniego właściciela (właścicieli).

Jeżeli działalność gospodarczą (opodatkowaną PIT) prowadziłby również ojciec czytelnika i zamierzał wykorzystywać w niej ten samochód osobowy, to samodzielnie wybiera on metodę amortyzacji. W przypadku samochodów osobowych niespełniających kryterium używanych (bądź ulepszonych) środków trwałych, obaj podatnicy (ojciec i syn) muszą wybrać metodę liniową. Jeżeli jednak nabyty pojazd spełniałby definicję używanego (bądź ulepszonego) środka trwałego, to nie ma przeszkód, aby obaj amortyzowali za pomocą stawki indywidualnej, albo jeden z nich za pomocą stawki indywidualnej, a drugi metodą liniową.

Konieczne zapisy w księgach

Niezależnie od tego, czy czytelnik (i ewentualnie jego ojciec, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą i wykorzystuje w niej ten samochód) prowadzi podatkową księgę przychodów i rozchodów, czy księgi rachunkowe, to powinien on ująć przedmiotowy samochód i dokonywane odpisy amortyzacyjne w tej ewidencji środków trwałych (zob. art. 22n ustawy o PIT).

Odpisy w szczególnych przypadkach

Odpisów amortyzacyjnych dokonuje się:

- od używanych sezonowo środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych w okresie ich wykorzystywania; w tym przypadku wysokość odpisu miesięcznego ustala się przez podzielenie rocznej kwoty odpisów amortyzacyjnych przez liczbę miesięcy w sezonie albo przez 12 miesięcy w roku (art. 22h ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT),

- od ujawnionych środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych nieobjętych dotychczas ewidencją, począwszy od miesiąca następującego po miesiącu, w którym te środki lub wartości zostały wprowadzone do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (art. 22h ust. 1 pkt 4 ustawy o PIT).