Od 1 stycznia 2014 r. zaczną obowiązywać zmiany w VAT wprowadzone ustawą z 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2012 r., poz. 35). Nowelizacja obejmie m.in. zakres zwolnień przedmiotowych określonych w art. 43 ustawy o VAT, w tym zwolnienia sprzedaży towarów używanych. Warto zatem przeanalizować obecny i przyszły stan prawny i zrobić porównanie w tym zakresie.

Jak jest teraz

Zgodnie z obecnym art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, zwolniona jest z VAT jest dostawa towarów używanych, pod warunkiem że w stosunku do tych towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Pojęcie dostawy jest przy tym dość szerokie >patrz ramka.

Aby zatem firma zastosowała to zwolnienie, muszą być spełnione dwa warunki:

- po pierwsze – sprzedawane towary muszą być towarami używanymi,

- po drugie – podatnik, nabywając te towary, nie miał prawa do odliczenia podatku naliczonego.

Niedopełnienie któregokolwiek z tych warunków powoduje, że dostawa towarów nie może korzystać ze zwolnienia z VAT na podstawie tych przepisów.

Samo posiadanie nie wystarczy

Towary używane zostały zdefiniowane w art. 43 ust. 2 ustawy o VAT. Zgodnie z tym przepisem, przez towary używane rozumie się ruchomości, których okres używania przez podatnika dokonującego ich dostawy wyniósł co najmniej pół roku po nabyciu prawa do rozporządzania tymi towarami jak właściciel.

Z definicji tej wynika, że towary mają być przez przedsiębiorcę używane, a nie tylko przez niego posiadane. W konsekwencji, definicji tej nie można zastosować np. do artykułów handlowych bez względu na czas, jaki upłynie od nabycia.

Izba Skarbowa w Łodzi w interpretacji z 11 lutego 2013 r. (IPTPP2/443-991/12-4/AW) stwierdziła, że przez używanie, w myśl Słownika języka polskiego (Wydawnictwo Naukowe PWN SA, www.sjp.pwn.pl), należy rozumieć posługiwanie się, wykorzystywanie czegoś w charakterze narzędzia. Nie jest zatem wystarczające samo tylko posiadanie danego towaru, czy też prawa własności do towaru, przez wskazany przepisem czas, jeśli posiadaniu nie będzie towarzyszyło faktyczne wykorzystywanie towaru.

Ponadto istotny jest okres używania, tj. co najmniej sześć miesięcy, liczony od „nabycia prawa do rozporządzania tym towarem jak właściciel". Ustawodawca posługuje się tym samym sformułowaniem, które definiuje dostawę towarów. Zatem bieg tego okresu rozpoczyna się od momentu dostawy/nabycia towaru.

Leasingu się nie wlicza

Mogą pojawić się wątpliwości, czy okres używania towaru w ramach umowy leasingu (najmu, dzierżawy) wlicza się do okresu sześciu miesięcy, po którym towar uważany jest za używany, a w konsekwencji jego sprzedaż będzie podlegać zwolnieniu z VAT.

Do powyższej kwestii odniosła się Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji z 11 kwietnia 2011 r. (ILPP2/443-29/11-5/MR). Izba stwierdziła, że leasing operacyjny jest umową, na podstawie której leasingobiorca nabywa jedynie prawo do korzystania z przedmiotu leasingu, a formą wynagrodzenia za tę usługę jest czynsz. W świetle ustawy o VAT leasing operacyjny jest usługą.

Po zakończeniu podstawowego okresu trwania umowy leasingu operacyjnego jednym z wariantów jest sprzedaż przedmiotu umowy leasingobiorcy. Opcja wykupu towaru (samochodu) będącego przedmiotem umowy leasingu operacyjnego jest uprawnieniem, z którego leasingobiorca może skorzystać, ale nie musi. Zatem należy przyjąć, że wykup przedmiotu leasingu jest odrębną czynnością – dostawą towaru niezwiązaną z samą umową leasingu.

Organ podatkowy uznał, że prawo do zastosowania zwolnienia będzie miał tylko taki dostawca, u którego minęło co najmniej pół roku od nabycia przez niego prawa do rozporządzania danym towarem jak właściciel. Oznacza to, że okres użytkowania rzeczy ruchomej na podstawie umowy leasingu operacyjnego nie może być liczony do limitu półrocznego, o którym mowa w art. 43 ust. 2 ustawy o VAT.

Użytkując towar – samochód na podstawie umowy leasingu operacyjnego podatnik nie nabył bowiem prawa do rozporządzania tym towarem jak właściciel. Okres używania samochodu osobowego liczy się od momentu nabycia go przez podatnika (momentu jego wykupu). Nie ma znaczenia okres używania towaru przed jego nabyciem.

Podatnik nie musi skorzystać

Rozpatrując drugi warunek zwolnienia sprzedaży towarów używanych, trzeba zwrócić uwagę, że chodzi tutaj o prawo do odliczenia, a nie o to, czy podatnik z tego prawa faktycznie skorzystał. Zatem przesłanka ta nie zostanie spełniona, gdy podatnik nabył towar, od którego przysługiwało mu prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony, ale nie skorzystał z tego uprawnienia.

Zgodnie z podstawową zasadą określoną w art. 86 ust. 1 ustawy o VAT w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Z kolei, co do zasady, na podstawie art. 86 ust. 10 ustawy o VAT, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego powstaje w rozliczeniu za okres, w którym podatnik otrzymał fakturę albo dokument celny.

Z art. 86 ustawy o VAT wynika, że odliczenie podatku naliczonego jest prawem podatnika, a nie jego obowiązkiem. Podatnik może więc z niego skorzystać, ale nie musi. Jednak wówczas nie będzie spełniał warunku określonego w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, że w stosunku do nabytych towarów nie przysługiwało mu prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Przykład

NIE BYŁO ODLICZENIA, NIE MA ZWOLNIENIA

Firma A prowadzi działalność polegającą na sprzedaży sprzętu elektronicznego. Działalność ta jest w całości opodatkowana VAT.

Na potrzeby działalności firma A w lutym 2010 r. kupiła 10 laptopów, od których nie odliczyła podatku naliczonego (mimo, że takie prawo jej przysługiwało). 15 marca 2013 r. firma sprzedała laptopy.

Wprawdzie laptopy są towarami używanymi, to jednak z uwagi na to, że podatnikowi (firmie A) przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego, nie może on teraz zastosować zwolnienia z VAT.

Przykład

SPRZEDAWCA NIE BYŁ PODATNIKIEM

Firma B prowadzi działalność polegającą na sprzedaży mebli. Działalność jest w całości opodatkowana VAT. Firma B w marcu 2011 r. kupiła fotele do swojego biurowca, przy czym sprzedawca nie był podatnikiem VAT, a więc nie wystawił faktury dokumentującej sprzedaż.

Fotele te zostały sprzedane 10 stycznia 2013 r. W związku z tym, że spełniają one definicję towaru używanego i firma nie miała prawa do odliczenia podatku naliczonego, powinna zastosować zwolnienie z VAT.

Przykład

TOWARY W DZIAŁALNOŚCI ZWOLNIONEJ

Firma C prowadzi działalność, która ma charakter mieszany (opodatkowana VAT – wynajem pomieszczeń użytkowych i zwolniona z VAT – usługi szkoleniowe).

W lipcu 2011 r. kupiła laptopy oraz rzutniki multimedialne, które są wykorzystywane tylko i wyłącznie do szkoleń zwolnionych z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 29 ustawy o VAT.

Sprzedając te towary w lutym 2013 r. należało zatem zastosować zwolnienie z VAT, ponieważ są to towary używane i w stosunku do tych towarów firmie C nie przysługiwało prawo do odliczenia VAT.

Dostawa towarów to nie tylko sprzedaż

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o VAT, przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, w tym również:

1) przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa, prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie;

2) wydanie towarów na podstawie umowy dzierżawy, najmu, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze zawartej na czas określony lub umowy sprzedaży na warunkach odroczonej płatności, jeżeli umowa przewiduje, że w następstwie normalnych zdarzeń przewidzianych tą umową lub z chwilą zapłaty ostatniej raty prawo własności zostanie przeniesione;

3) wydanie towarów na podstawie umowy komisu: między komitentem a komisantem, jak również wydanie towarów przez komisanta osobie trzeciej;

4) wydanie towarów komitentowi przez komisanta na podstawie umowy komisu, jeżeli komisant zobowiązany był do nabycia rzeczy na rachunek komitenta;

5) ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu oraz przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, a także ustanowienie na rzecz członka spółdzielni mieszkaniowej odrębnej własności lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu oraz przeniesienie na rzecz członka spółdzielni własności lokalu lub własności domu jednorodzinnego;

6) oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste;

7) zbycie praw, o których mowa w pkt 5 i 6.

W myśl art. 7 ust. 2 ustawy o VAT, przez dostawę towarów rozumie się również przekazanie nieodpłatnie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa, w szczególności:

1) przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia,

2) wszelkie inne darowizny

– jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu tych towarów.

Prawo do rozporządzania towarami jak właściciel

Istotą dostawy towarów jest przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. W treści art. 7 ust. 1 ustawy o VAT mowa jest bowiem o tego rodzaju czynności, która daje otrzymującemu towar prawo do postępowania z nią jak właściciel.

Należy przy tym uznać, że chodzi tutaj przede wszystkim o możliwość faktycznego dysponowania rzeczą, a nie rozporządzania nią w sensie prawnym. Istotą dostawy towarów nie jest bowiem przeniesienie prawa własności. Zwrotu „prawo do rozporządzania jak właściciel" nie można interpretować jako „prawa własności", lecz jako własność ekonomiczną.

W tym znaczeniu własność ekonomiczna to sytuacja, w której z punktu widzenia aspektów ekonomicznych oraz w rozumieniu potocznym należałoby uznać kogoś za właściciela rzeczy. W każdym razie, w przypadku przejścia własności ekonomicznej ma miejsce dostawa towarów. Czynności przejścia własności ekonomicznej nie musi towarzyszyć przejście własności w sensie prawnym. „Dostawa towarów" nie ogranicza się więc wyłącznie do zbycia prawa własności rzeczy.