Szczególnym przypadkiem wygaśnięcia zobowiązania podatkowego jest (zgodnie z art. 66 § 1 w zw. z art. 59 § 1 pkt 6 ordynacji podatkowej) przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych (np. nieruchomości czy prawa użytkowania wieczystego) na rzecz:

1) Skarbu Państwa – w zamian za zaległości podatkowe z tytułu podatków stanowiących dochody budżetu państwa;

2) gminy, powiatu lub województwa – w zamian za zaległości podatkowe z tytułu podatków stanowiących dochody ich budżetów.

W praktyce przypadek określony w art. 66 § 1 pkt 2 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.) dotyczy gmin i tylko do nich będę się odnosił w dalszej części niniejszego artykułu.

Trzeba złożyć wniosek

Do przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych konieczny jest wniosek podatnika.

W przypadku przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych na rzecz Skarbu Państwa w zamian za zaległości podatkowe przeniesienie następuje na podstawie umowy zawartej, za zgodą właściwego naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego, między starostą wykonującym zadanie z zakresu administracji rządowej a podatnikiem.

Wyrażenie lub odmowa wyrażenia zgody przez naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu skarbowego na zawarcie takiej umowy następuje w drodze postanowienia (art. 66 § 3b o.p.).

Z kolei w przypadku przeniesienia na rzecz gminy potrzebna jest umowa zawarta między wójtem, burmistrzem (prezydentem miasta), starostą albo marszałkiem województwa a podatnikiem (art. 66 § 2 o.p.). Umowa taka wymaga formy pisemnej (art. 66 § 3 o.p.).

Starosta powiadamia o jej zawarciu właściwego naczelnika urzędu skarbowego lub właściwego naczelnika urzędu celnego, przesyłając im jednocześnie jej kopię (art. 66 § 3a o.p.).

W przypadku przeniesienia własności rzecz lub praw majątkowych w zamian za zaległości podatkowe za termin wygaśnięcia zobowiązania podatkowego uważa się dzień przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych (art. 66 § 4 o.p.).

Naczelnik wydaje decyzję

W przypadku zawarcia umowy o takie przeniesienie organ podatkowy pierwszej instancji (tj. naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, wójt/burmistrz/prezydent miasta) wydaje decyzję stwierdzającą wygaśnięcie zobowiązania podatkowego (art. 66 § 5 zd. pierwsze w zw. z art. 13 § 1 pkt 1 o.p.).

Jeżeli wartość rzeczy lub praw majątkowych, których własność została przeniesiona w zamian za zaległości podatkowe, nie pokrywa kwoty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, to wpłatę tę zalicza się proporcjonalnie na poczet kwoty zaległości podatkowej oraz kwoty odsetek za zwłokę w stosunku, w jakim w dniu przeniesienia własności pozostaje kwota zaległości podatkowej do kwoty odsetek za zwłokę (art. 66 § 5 zd. drugie w zw. z art. 55 § 2 o.p.).

Gdy umowa dotyczy nieruchomości

Przedmiotem przeniesienia własności rzecz lub praw majątkowych w zamian za zaległości podatkowe w praktyce są w szczególności nieruchomości lub prawo użytkowania wieczystego gruntów.

Gdy podatnikiem przenoszącym ich własność jest podatnik VAT, powstaje pytanie, czy przeniesienie własności nieruchomości (prawa użytkowania wieczystego gruntu) na rzecz skarbu Państwa lub gminy w zamian za zaległości podatkowe jest objęte VAT. Kwestia ta rodzi wątpliwości, także w orzecznictwie.

Stosownie do art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT opodatkowaniu tym podatkiem podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

To nieodpłatna dostawa towarów

W przypadku przeniesienia własności nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego w zamian za zaległości podatkowe w grę wchodzi rozważenie, czy mamy tutaj do czynienia z odpłatną dostawą towarów. Stosownie do art. 7 ust. 1 ustawy o VAT przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, w tym również oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste (pkt 6) oraz zbycie tego prawa (pkt 7).

Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z 8 października 2007 r. (I FPS 2/07)

stwierdził, że przeniesienie własności rzeczy na rzecz Skarbu Państwa w zamian za zaległości podatkowe z tytułu podatków stanowiących dochody budżetu państwa (art. 66 § 1 pkt 1 o.p.) nie jest czynnością podlegającą opodatkowaniu w świetle art. 2 ust. 3 pkt 3b ustawy o VAT z 1993 r., tj. wydaniem towaru w zamian świadczenia pieniężnego.

Naczelny Sąd Administracyjny o przeniesieniu własności

W uzasadnieniu uchwały z 8 października 2007 r. (I FPS 2/07) NSA wyjaśnił, że art. 66 o.p. odnosi się do jednego ze sposobów wygaśnięcia zobowiązań podatkowych, a nie do obrotu gospodarczego, który powinien być objęty podatkiem od towarów i usług.

Poza tym istotnym argumentem przemawiającym przeciwko uznaniu przeniesienia własności rzeczy w zamian za zaległości podatkowe za czynność opodatkowaną VAT jest argument związany z charakterem tego podatku. Jest to podatek obrotowy, który ma dotyczyć konsumpcji, co przejawia się z jednej strony w jego neutralności dla podatnika, a z drugiej – w faktycznym obciążeniu tym podatkiem finalnego odbiorcy – konsumenta.

Konstrukcja VAT oparta na systemie odliczania podatku naliczonego z wcześniejszej fazy obrotu jest nastawiona na czynności powstałe w obrocie gospodarczym, w związku z którymi powstaje wartość dodana. A za takie czynności nie można uznać wywiązywania się z obowiązków podatkowych, nawet jeżeli dochodzi do nich w formie rzeczowej (a nie pieniężnej) unormowanej w części dotyczącej przeniesienia prawa własności przepisami prawa cywilnego.

Podmiot, który dokonuje takiego przeniesienia, reguluje bowiem w ten sposób swoje zaległości podatkowe, a nie wydaje towar w miejsce świadczenia pieniężnego. Również druga strona takiej czynności nie jest konsumentem (ani przedsiębiorcą), tylko organem państwa, uzyskującym dla Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego odpowiedni dochód budżetowy.

NSA zwrócił również uwagę, że instytucja przeniesienia własności rzeczy w zamian za zaległości podatkowe jest stosowana w przypadku podatników będących w złej sytuacji ekonomicznej, którzy w ten sposób chcą zapobiec wszczynaniu przeciwko nim kosztownego i uciążliwego postępowania egzekucyjnego.

W sytuacji gdy nie dysponują oni odpowiednimi środkami pieniężnymi na zaspokojenie zaległości podatkowych, przeniesienie własności rzeczy na rzecz Skarbu Państwa (jednostki samorządu terytorialnego) jest jedyną możliwością uregulowania ciążących na nich zaległości podatkowych, co jednak nie oznacza, że byliby w stanie uregulować, i to w formie pieniężnej, podatek należny od tego rodzaju czynności.

Powodowałoby to w takiej sytuacji powstanie nowej zaległości podatkowej (co prowadziłoby do zwiększenia istniejących już zaległości podatkowych) i to w związku z wypełnianiem przez podatnika nałożonego na niego obowiązku podatkowego, czyli w gruncie rzeczy od specyficznego sposobu uregulowania podatku, co należy uznać za niedopuszczalne.

Uchwała ta dotyczyła wprawdzie stanu prawnego obowiązującego przed akcesją Polski do Unii Europejskiej, jednak w orzecznictwie sądów administracyjnych można spotkać pogląd, że wejście w życie 1 maja 2004 r. przepisów ustawy o VAT nic nie zmieniło w tym zakresie (tak wyrok NSA z 26 czerwca 2008 r., I FSK 714/07). Zatem biorąc pod uwagę ten pogląd, można byłoby przyjąć, że przeniesienie własności rzeczy na rzecz Skarbu Państwa lub gminy w zamian za zaległości podatkowe z tytułu podatków stanowiących dochody budżetu państwa lub gminy nie jest czynnością podlegającą opodatkowaniu VAT.

Niekorzystne interpretacje

Należy jednak mieć na uwadze, iż organy podatkowe przyjmują, że przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych (w trybie art. 66 o.p.) w zamian za wygaśnięcie zobowiązań podatkowych podlega VAT (tak interpretacja Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 3 marca 2009 r., ITPP1/443-1122/08/BJ). W zależności od przedmiotu dostawy jest ona opodatkowana według stawki podstawowej, preferencyjnej (8 proc.) albo korzysta ze zwolnienia z VAT (tak interpretacja Izby Skarbowej w Rzeszowie z 8 września 2005 r., IS.II/2-4430/224/05).

Mając na uwadze stanowisko władz skarbowych dotyczące stanu prawnego obowiązującego od 1 maja 204 r. oraz to, że uchwała NSA z 8 października 2007 r. została wydana na gruncie ustawy o VAT z 1993 r. podatnicy, którzy zamierzają przenieść w trybie art. 66 o.p. własność nieruchomości czy prawo użytkowania wieczystego w zamian za zaległości podatkowe, powinni rozważyć wcześniejsze wystąpienie z wnioskiem o wydanie indywidualnej interpretacji prawa podatkowego.

 

Autor jest doradcą podatkowym prowadzącym własną kancelarię podatkową w Warszawie