Kompensata to umowny sposób zniesienia różnic księgowych poprzez uznanie (zaliczenie) w rozrachunkach jednego świadczenia o określonej wartości pieniężnej za zapłatę na poczet innego świadczenia o określonej wartości pieniężnej. Potrącenie (kompensata) jest więc jedną z form zapłaty (patrz ramka).
Może się zdarzyć, że strony dokonają potrącenia na poczet przyszłej dostawy towarów lub wykonania usługi. Czy można uznać, że w takiej sytuacji doszło do otrzymania zaliczki i powstał obowiązek podatkowy w VAT?
Zgodnie z art. 19 ust. 11 ustawy o VAT, jeżeli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi otrzymano część należności, w szczególności przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w tej części. Zasada ta ma zastosowanie bez względu na to, w jakiej formie podatnik otrzymał należność (w całości lub w części).
Na gruncie ustawy o VAT potrącenie powinno być uznane za formę otrzymania należności. Nie ma bowiem żadnych przeszkód, aby wysokość zaliczenia stanowiła przedpłatę, zaliczkę lub ratę, jeśli strony się tak umówiły, a zaliczenie dotyczy przyszłego świadczenia.
Co prawda art. 19 ust. 11 ustawy o VAT mówi o otrzymaniu części należności, lecz nie ulega wątpliwości, że pojęcie to należy rozumieć szeroko. W konsekwencji w definicji „otrzymania należności” powinny się również mieścić potrącenia.
Obowiązek podatkowy na podstawie tego przepisu powstaje zatem nie tylko w razie uregulowania należności gotówką lub przelewem bankowym, lecz również w przypadku wzajemnej kompensaty. Obowiązek podatkowy powstaje w momencie, w którym kompensata została efektywnie dokonana (np. w chwili zawarcia odpowiedniego porozumienia pomiędzy stronami transakcji, z tytułu których należności podlegają wzajemnej kompensacie).
Zgodnie z art. 106 ust. 1 ustawy o VAT podatnicy są obowiązani wystawić fakturę stwierdzającą sprzedaż. Art. 106 ust. 3 nakazuje natomiast stosować odpowiednio przepis ust. 1 do części należności otrzymywanych przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi.
Zasadę, że otrzymanie całości lub części wynagrodzenia przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi należy dokumentować fakturą, potwierdza § 10 rozporządzenia ministra finansów z 28 marca 2011 regulującego zasady wystawiania faktur (DzU nr 68 poz. 360).
Wynika z niego, że jeżeli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi otrzymano część lub całość należności, w szczególności przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, fakturę wystawia się nie później niż siódmego dnia, w którym do uznania doszło.
Faktura powinna dokumentować wysokość należności. Uznane potrącenie należy rozumieć jako kwotę brutto, w związku z tym VAT należy wyliczyć metodą w stu.
Otrzymana przez drugą stronę transakcji faktura VAT dokumentująca otrzymanie zaliczki daje podstawę do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z niej wynikającego, z uwagi na to że potwierdza dokonanie przedpłaty.
Na podstawie art. 86 ust. 2 pkt 1b ustawy o VAT kwotę podatku naliczonego stanowi m.in. suma kwot podatku określonych w fakturach otrzymanych przez podatnika potwierdzających dokonanie przedpłaty (zaliczki, zadatku, raty), jeżeli wiązały się one z powstaniem obowiązku podatkowego.
Ponadto z art. 86 ust. 1 ustawy o VAT wynika, że warunkiem skorzystania z prawa do odliczenia VAT naliczonego jest bezpośredni lub pośredni oraz bezsporny związek zakupów z wykonanymi czynnościami opodatkowanymi.
Zasady kompensowania wzajemnych należności regulują art. 498 – 503 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tymi przepisami w przypadku gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
Na skutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Jeżeli przedmiotem potrącenia są wierzytelności, których miejsca spełnienia świadczeń są różne, strona korzystająca z możności potrącenia obowiązana jest uiścić drugiej stronie sumę potrzebną do pokrycia wynikającego dla niej uszczerbku.
Odroczenie wykonania zobowiązania przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza potrącenia. Na podstawie art. 503 kodeksu cywilnego przepisy o zaliczeniu zapłaty stosuje się odpowiednio do potrącenia.
Autorka jest doradcą podatkowym, starszą konsultantką w MDDP Doradztwo podatkowe
Czytaj też:
Zobacz
»
»
»
»
