Styk sukcesji z prawem, podatkami, wpływami do budżetu państwa, relacjami biznesowymi, relacjami pracowniczymi, trwałością kontraktów jest niebagatelny. Sukcesja to również – jak nie przede wszystkim – obszar psychologiczny, społeczny.
Analiza zjawisk związanych z procesem sukcesji w biznesie jest dość szeroka. Z jednej strony spójny dla większości cel i wizja rozwoju, umocnienie pozycji na rynku, ale i dalszy rozwój w nowych wyzwaniach gospodarczych spotykają się z relacjami rodzinnymi, potrzebą wskazania sukcesora, umiejscowieniem rodziny w środowisku firmy tak, by zachowały budowany przez założyciela szacunek i rolę leadera. Z drugiej strony proste wskazanie sukcesora oraz roli pozostałych członków rodziny spotyka się z obowiązującymi regulacjami prawnymi oraz istotnymi konsekwencjami podatkowymi dla osób zaangażowanych w sukcesję oraz samego przedsięwzięcia gospodarczego, którego ta sukcesja dotyczy.
Dlatego też zainteresowanie sukcesją wzrasta. Wzrasta też potrzeba dostępu do informacji, możliwych w tym w zakresie rozwiązań prawnych.
Propozycje legislacyjne
Obecnie trwają prace legislacyjne nad projektem ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Założeniem projektu jest wprowadzenie kompleksowych rozwiązań prawnych, które pozwolą na sukcesję firm jednoosobowych polegającą na umożliwieniu kontynuacji działalności gospodarczej prowadzonej przez osobę fizyczną. W ostatnich dniach przedstawiono zmodyfikowany projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym. Zagadnienie to wywołuje wiele pytań i wątpliwości.
Skupiają się one nie tylko na określeniu skutków prawnych związanych ze śmiercią przedsiębiorcy – osoby fizycznej i w tym zakresie na zasadach kontynuowania prowadzenia przedsiębiorstwa przy uczestnictwie zarządcy sukcesyjnego. Dotyczą one również praktycznych aspektów na gruncie relacji cywilnoprawnych – w zakresie kontynuacji zawartych umów, prawa pracy – tj. skutków pracowniczych; aspektów administracyjnych – tj. ważności udzielonych koncesji; czy też sfery podatkowej – tj. potraktowania dla celów podatkowych prowadzonego przedsiębiorstwa przy zarządzie sukcesyjnym jak jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej będącej podatnikiem.
Ważne jest bezpieczeństwo
Rodzi się pytanie o bezpieczeństwo prawne proponowanych rozwiązań prawnych a także o granice legislacyjne związane z zabezpieczeniem interesu spadkobierców, sukcesorów.
Nie tylko bowiem na przykładzie spółek prawa handlowego możliwe jest wrogie przejęcie. Także w przypadku przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę fizyczną w sytuacji nagłego zdarzenia istnieje ryzyko utraty dorobku życia. Dlatego zwrócić należy uwagę na praktyczne aspekty utraty „władztwa" nad przedsiębiorstwem w przypadku zarządu sukcesyjnego.
Projektowane rozwiązania pozwalają zabezpieczyć w określonym czasie oraz w pewnym stopniu organizacyjnie funkcjonujące przedsiębiorstwo. Może to być jednak okres narażony na szczególne ryzyka towarzyszące wrogiemu przejęciu. Sprawowany przez jedną osobę zarząd sukcesyjny – w przypadku nie ustabilizowanej sytuacji spadkowej; braku wcześniej wskazanego sukcesora może rodzić ryzyko utraty kluczowych koncesji, kontraktów, pracowników, nieuprawnionego dostępu do danych wrażliwych. Brak możliwości dochodzenia kar umownych z kontraktów albo konflikt interesu w ich dochodzeniu stanowić może o rozmiarze szkody, jaka potencjalnie powstanie w majątku spadkobierców.
Pytania sprowadzają się do zagadnienia słuszności, możliwości oraz uzasadnienia zakresu kontroli spadkobierców majątku – przedsiębiorstwa nad zarządem sprawowanym przez zarządcę sukcesyjnego; zasadności wpływu określonych osób na kluczowe decyzje zarządcy sukcesyjnego; możliwości szybkiej reakcji na zmianę osoby będącej zarządcą sukcesyjnym; zakresu odpowiedzialności względem spadkobierców i możliwości jej dochodzenia od zarządcy sukcesyjnego.
Jak przeprowadzić sukcesję
Korzystając z wzorców przeprowadzonych już sukcesji wśród polskich przedsiębiorców widać, że wiele aspektów wywiera wpływ na sukces przedsięwzięcia. Szczególnie istotna jest edukacja i doświadczenie sukcesora, gdy wraz z przekazaniem własności wiąże się przekazanie zarządzania, przywództwa. Znajomość działalności operacyjnej i często wiedza techniczna wpływają nie tylko na jego komfort w kontynuacji biznesu, ale i oddziałują na kadrę pracowniczą, budując pozycję leadera.
W planowaniu sukcesyjnym ważne jest odpowiednie ułożenie struktury własnościowej, w tym umiejscowienie wszystkich uczestników sukcesji a nie tylko sukcesora, stworzenie ram bezpieczeństwa prawnego w działalności operacyjnej.
Znaczenia nabiera tzw. due diligence sukcesyjne pozwalające zidentyfikować obszary wrażliwe, występujące ryzyka prawne i podatkowe, tak by przejęcie zarządzania i uwaga sukcesora mogły być skierowane na dalszy rozwój oraz umocnienie jego pozycji w organizacji.
Warto zwracać uwagę na niezależnie przebiegające prace związane z ułożeniem mechanizmów kontrolnych i właścicielskich; dostosowywanie dokumentów korporacyjnych do planowanych zmian w gronie wspólników, kadry nadzorującej czy też zarządzającej.
Nie tylko duży biznes
Zjawisko sukcesji zachodzi nie tylko w dużych grupach kapitałowych. Ma miejsce w małych i średnich przedsiębiorstwach. Skala działalności nie determinuje odmiennie mechanizmów służących procesowi sukcesji. Każdy biznes ma różne problemy, ale i styka się we wspólnych obszarach.
Zdaniem autorki
Agnieszka Krysik, radca prawny, wspólnik w Grabowski i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych, specjalizuje się w aspektach prawnych procesu sukcesji w firmach rodzinnych
Sukcesja to również rolnictwo. Często determinowane jest ono aspektami finansowymi, programami wsparcia dotyczącymi młodych rolników. Osób fizycznych o statusie rolnika, które prowadzą działalność rolniczą (czasami ich małżonków posiadających tytuł do gospodarstwa) dotyczą podobne problemy jak osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Rolnicy zawierają umowy kontraktacyjne na dostawy produktów rolniczych, są stronami umów kredytowych, umów pożyczek. Są beneficjentami dofinansowań ze środków publicznych, w tym w ramach programu rozwoju obszarów wiejskich. Posiadają aktywa w postaci gruntów, zabudowań służących do produkcji rolnej, bogato wyposażony park maszynowy. Mogą się koncentrować w ramach grup producentów rolnych. To wszystko tworzy indywidualne relacje prawne oraz określone skutki podatkowe oraz skutki na gruncie kontraktowym. Podobnie jak w biznesie pozarolniczym rolnictwo również opiera się na relacjach handlowych. Przedsiębiorstwa rolnicze to również aspekty pracownicze, najem usług albo ich wynajem – jak w przypadku rozwoju działalności w kierunku nierolniczym, co od kilku lat jest przedmiotem dofinansowania dla rolników z programów unijnych.
Wszystkie te aspekty zwiększają zainteresowanie nie tylko wśród uczestników procesu sukcesji, ale i wśród doradców i w środowisku legislacyjnym. Dlatego dyskusja o problemach związanych z tym zjawiskiem, w tym z udziałem biznesu jest pożądana dla całego obrotu i skali sukcesji w Polsce.
