Zakaz pracy w handlu 15 sierpnia

Najbliższa data, kiedy w sklepach nie powinno być pracowników, przypada 15 sierpnia, w święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Zakaz pracy w święta w placówkach handlowych wynika z art. 1519a § 1 i 2 k.p. Dotyczy on pracowników, czyli osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Bez znaczenia jest stanowisko zajmowane przez pracownika ani wymiar jego czasu pracy.

Zgodnie z art. 1519 § 2 k.p. za pracę w święto uważa się pracę wykonywaną między godz. 6.00 w tym dniu a 6.00 w dniu następnym, chyba że pracodawca (w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub obwieszczeniu) ustalił inny przedział czasowy takiej pracy.

Sam zakaz pracy w święto przewidziany w k.p. jest jasny. Wątpliwości budzi natomiast pojęcie placówki handlowej. Nie ma przepisu, który zawierałby jego definicję. Stanowiska w tej sprawie zajął zarówno resort pracy, jak i Państwowa Inspekcja Pracy.

Według ministerstwa

Zdaniem resortu pracy (pismo nr DPR-079-578/JS/MF/07; dostępne: http://www.rp.pl/artykul/64952-Stanowisko-Panstwowej-Inspekcji-Pracy-w-sprawie-zakazu-pracy-w-placowkach-handlowych-w-swieta--DPR-079-578-JS-MF-07-.html#ap-1), aby dokonać wykładni pojęcia placówki handlowej, należy posiłkować się wyjaśnieniami występującymi w słownikach języka polskiego, Polską Klasyfikacją Działalności oraz orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Najwyższego. Na tej podstawie resort przyjmuje, że placówki handlowe to wszelkie instytucje, których główną działalnością jest działalność handlowa (hurtowa, detaliczna). Są to zatem takie placówki, które kupują wyroby w celu ich odsprzedaży, jak sklepy, stoiska, hurtownie, stacje paliw, składy węgla, składy materiałów budowlanych, składnice, biura zbytu, domy towarowe, domy wysyłkowe, czy biura zbytu. Pojęcie placówki handlowej odnosi się również do nowoczesnych form sprzedaży i kupna towarów (np. sprzedaży internetowej). Zatem przy ustalaniu, czy dana placówka powinna być objęta zakazem pracy w święta, decydujące znaczenie ma to, czy jej główną działalnością jest działalność handlowa.

Stanowisko Inspekcji

Według Państwowej Inspekcji Pracy placówki handlowe to wszelkie instytucje i zakłady, które kupują wyroby w celu ich odsprzedaży, a zatem takie, których główną działalnością jest działalność handlowa (hurtowa i detaliczna). Zdaniem Inspekcji nie ma wątpliwości, że zakaz dotyczy wielkopowierzchniowych placówek handlowych. Nie obejmuje on jednak placówek gastronomicznych takich jak bary, kawiarnie czy restauracje.

Jak podkreśla PIP, placówki usługowe, wykonujące prace konieczne ze względu na ich użyteczność społeczną związaną z charakterem obchodzonych świąt oraz koniecznością zaspokojenia niezbędnych potrzeb ludności, mogą prowadzić działalność również w święta.

Zakaz pracy w święta – jak wskazuje PIP – nie dotyczy też aptek. Są to bowiem placówki ochrony zdrowia publicznego, świadczące usługi farmaceutyczne. W opinii PIP zakaz nie obejmuje również cukierni, w których dodatkowo jest prowadzona sprzedaż detaliczna, a także kwiaciarni, które oprócz sprzedaży kwiatów oferują usługi.

Zakaz pracy w święta dotyczy również sklepów internetowych (stanowisko GIP z 13 grudnia 2010 r. w sprawie zakazu pracy w handlu w wirtualnych placówkach handlowych, nr pisma: GPP-87-4560-82-1/10/PE/RP).

Obecnie PIP nie twierdzi już natomiast, że zakaz pracy w handlu w święta nie obejmuje stacji paliw ze względu na ich społeczną użyteczność.

Niekoniecznie wizyta

Ubiegłoroczne zapowiedzi o zmasowanych kontrolach 15 sierpnia wielu pracodawców zignorowało. Przepis o zakazie pracy w święto złamał wtedy co piąty sprawdzony mały sklep. PIP ujawniła 485 wykroczeń przeciw prawom pracownika, 111 osób ukarała mandatami na łączną kwotę ponad 120 tys. zł, a do sądu skierowała 7 wniosków o ukaranie. Podczas kolejnej takiej akcji przeprowadzonej 11 listopada nieprawidłowości było już znacznie mniej.

Nie wiadomo, czy w tym roku PIP ponowi akcję kontroli placówek handlowych. Jednak nawet przy braku „nalotu" pracodawca nie może się czuć bezpiecznie. Inspekcja ma wiele możliwości, aby ustalić, czy doszło do złamania przepisu o zakazie pracy w handlu w święto.

Za nieprzestrzeganie prawa PIP może nałożyć mandat od 1 tys. zł do 2 tys. zł. W przypadku recydywy jest to 5 tys. zł. Inspektor może też skierować wniosek do sądu, a wtedy pracodawcy grozi do 30 tys. zł grzywny.

Za ladą zleceniobiorca lub właściciel

Zakaz pracy w handlu w dni świąteczne nie odnosi się do osób wykonujących pracę na innej podstawie prawnej niż stosunek pracy. W te dni w sklepach i w innych placówkach handlowych mogą zatem pracować osoby zatrudnione na podstawie umów prawa cywilnego. Klientów mogą też obsługiwać właściciele tych placówek i współpracujący z nimi członkowie rodziny. Niedopuszczalne jest przy tym zastępowanie umów o pracę umowami cywilnoprawnymi w celu obejścia zakazu pracy w święta.

Zdaniem eksperta

Danuta Rutkowska, rzecznik prasowy głównego inspektora pracy

Inspektorzy pracy z całą pewnością sprawdzą każdy otrzymany sygnał o nieprawidłowościach. Także, jeśli takie pojawią się w związku z łamaniem zakazu pracy w handlu 15 sierpnia br. Mamy wiele możliwości sprawdzenia, czy pracodawca działał zgodnie z prawem, niekoniecznie odwiedzając tego dnia sklep. Niezależnie od tego, jaką formę będą miały działania inspekcji 15 sierpnia br., pracodawcy, którzy złamią prawo, nie mogą się czuć bezkarni.

Nasze kontrole wykazują, że do naruszeń zakazu pracy w święto w placówkach wielkopowierzchniowych dochodzi rzadko. O wiele większy z tym problem mają mniejsze placówki handlowe. Dlatego szczególnie małe sklepy znajdują się przez okrągły rok pod lupą inspektorską. Inspektorzy stwierdzają w nich nie tylko częstsze łamanie zakazu pracy w święta, ale też liczne nieprawidłowości w zakresie wypłaty wynagrodzenia, w tym szczególnie za pracę w nadgodzinach, zapewnienia odpowiedniego odpoczynku, ewidencjonowania godzin pracy czy nierespektowania przepisów bhp.

W przypadku łamania zakazu pracy w święto, prawo omijane jest na różne sposoby. Dla przykładu dzieje się to poprzez zawieranie przez pracodawców należących do sieci franczyzowej jednodniowych umów cywilnoprawnych „krzyżowo" z pracownikami zatrudnionymi przez pozostałe sklepy sieci, zawieranie umów zlecenia z pracownikami sklepu przez inny podmiot, który na podstawie umowy z przedsiębiorcą obejmował obsługę sklepu na jeden dzień, czy świadczenie pracy w tym samym miejscu, co w ramach stosunku pracy.