Ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 965 ze zm.; dalej: ustawa) szczegółowo określa obowiązki płatnika składek przy zaliczaniu wykonywanej przez pracowników pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, prowadzeniu wykazu stanowisk pracy oraz ewidencji pracowników wykonujących takie prace, za których przewidziano obowiązek opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP). Ustawa określa także zasady i tryb opłacania tych składek.
Podwójna lista
Zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy ZUS prowadzi centralny rejestr:
- stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
- pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których przewidziano obowiązek opłacania składek na FEP.
Definicje prac w szczególnych warunkach i charakterze określa art. 3 ustawy, natomiast rodzaje takich prac wymieniają załączniki 1 i 2 do tej ustawy.
W myśl art. 41 ust. 4 ustawy płatnik musi prowadzić:
- wykaz stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
- ewidencję pracowników pracujących w takich warunkach, za których przewidziano obowiązek opłacania składek na FEP, zawierającą dane o konkretnym pracowniku.
Pracodawca musi więc dokonać przeglądu wszystkich stanowisk w zakładzie pod kątem wykonywania na nich tych wymagających prac, które obligują do stworzenia tego wykazu stanowisk i ewidencji zatrudnionych. Gdy wykonywane w zakładzie prace nie są wymienione w załącznikach 1 i 2 do ustawy, pracodawcy odpada wymóg sporządzania takiego wykazu.
W myśl art. 41 ust. 8 ustawy informacje o pracownikach umieszczonych w ewidencji płatnik składek przekazuje do ZUS w „zgłoszeniu danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze" za dany rok kalendarzowy do 31 marca następnego roku.
To, że wykaz stanowisk z pracami szczególnymi sporządza pracodawca, potwierdza regułę poddania go kontroli PIP. Zgodnie z art. 24 konstytucji inspekcja w imieniu państwa sprawuje nadzór nad warunkami pracy.
Dlatego pracodawca musi udostępnić wykaz stanowisk z pracami w szczególnych warunkach lub charakterze ZUS i PIP w trakcie kontroli prowadzonych w zakładzie przez te instytucje.
Informacje o liczbie takich stanowisk płatnik składek przekazuje ZUS w deklaracji rozliczeniowej, o której mowa w art. 46 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 963 ze zm.) w terminie przekazywania tego dokumentu.
Skarga na braki
Gdy pracodawca nie umieści podwładnego w ewidencji wykonujących prace szczególne, za których trzeba opłacać składki na FEP, pracownikowi przysługuje skarga do PIP. Uprawnia go do tego art. 41 ust. 6 ustawy o emeryturach pomostowych.
W myśl art. 10 ust. 1 pkt 9a ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 640 ze zm.) do jej zadań należy kontrola ewidencji wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych. A w myśl art. 11a PIP może nakazać pracodawcy umieszczenie pracownika w ewidencji wykonujących te szczególne prace, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, wykreślenia go z niej oraz sporządzenia korekty dokonanego wpisu w tej ewidencji.
Pomocny poradnik
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Centralny Instytut Ochrony Pracy przygotowały specjalny poradnik „Zasady kwalifikacji prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze" dla firm, które muszą sporządzić wykazy stanowisk uprawniających do emerytur pomostowych. Jest on dostępny nieodpłatnie na stronie internetowej CIOP-PIB: www.ciop.pl/20320.html.
