Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 21 listopada 2011 r. (II PK 48/11).
Stan faktyczny
W umowie zawartej z pracownikiem pracodawca zobowiązał się do sfinansowania mu studiów, a zatrudniony – do przepracowania w jego zakładzie trzech lat po zakończeniu nauki. W przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę z winy podwładnego, miał obowiązek zwrócić dofinansowanie.
Przed upływem trzech lat od zakończenia studiów doszło do zakończenia współpracy z winy pracownika. W związku z tym pracodawca wystąpił o zwrot dofinansowania. Podwładny odmówił, podnosząc nieważność umowy o dofinansowanie.
Rozstrzygnięcie
Sąd rejonowy uznał zasadność żądania zwrotu dofinansowania i zasądził na rzecz pracodawcy żądaną kwotę. Sąd drugiej instancji oddalił apelację pracownika i podtrzymał wyrok. Sprawa trafiła do Sądu Najwyższego.
SN uznał ważność umowy o dofinansowanie. Taka umowa, przewidująca obowiązek przepracowania określonego czasu na rzecz pracodawcy, nie jest sprzeczna z prawem ani zasadami współżycia społecznego. Zgodnie z zasadą swobody umów może być skutecznie zawarta.
Zdaniem eksperta
Sławomir Paruch, radca prawny, partner w kancelarii Raczkowski Paruch
Przepisy art. 1034–1035 k.p., dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników, przewidują możliwość zawarcia umowy o podnoszenie kwalifikacji oraz wprowadzenia do niej dodatkowej klauzuli w postaci zobowiązania się podwładnego do przepracowania danego okresu na rzecz pracodawcy.
Niezależnie od powyższego, z komentowanego orzeczenia wynika, że strony, zawierając umowę lojalnościową, mogą powoływać się na zasadę swobody umów. Pozwala ona regulować wzajemne prawa i obowiązki w dowolny sposób, pod warunkiem że nie jest to sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego.
SN powołał się na zasadę swobody umów, ponieważ orzekał według stanu prawnego, gdy nie obowiązywały jeszcze wskazane przepisy dotyczące szkoleń. Ich wprowadzenie nie wyłącza jednak możliwości powoływania się na zasadę swobody umów, jeśli nie prowadzi to do zawierania umów sprzecznych z nowymi przepisami.
Chociaż komentowane orzeczenie dotyczy umowy o dofinansowanie studiów, SN wyraźnie dopuszcza zawieranie – w oparciu o zasadę swobody umów – również innych umów lojalnościowych, niekoniecznie dotyczących szkoleń. W orzecznictwie SN utrwalony jest pogląd, że nie pozostaje w sprzeczności z prawem i zasadami współżycia społecznego umowa, na podstawie której pracownik, który otrzymuje pomoc finansową od pracodawcy (np. w celu uzyskania mieszkania albo pokrycia kosztów szkolenia), zobowiązuje się w zamian do przepracowania u niego oznaczonego okresu (np. uchwała z 22 października 1987 r., III CZP 55/87, wyrok z 29 listopada 2000 r., I PKN 118/00).
Powołując się na zasadę swobody umów, pracodawca i pracownik mogą zatem zawierać umowy lojalnościowe w szerszym zakresie, niż wynika to wprost z przepisów. Umowy te mogą dotyczyć nie tylko dofinansowania szkoleń, ale i innych celów, np. pomocy w uzyskaniu mieszkania. Jedynym warunkiem ich skuteczności jest zgodność z prawem oraz z zasadami współżycia społecznego. Umowy o dofinansowanie szkoleń muszą być w szczególności zgodne z nowymi przepisami dotyczącymi podnoszenia kwalifikacji.
