Na gruncie polskiej ustawy wzór użytkowy jest rozwiązaniem technicznym obejmującym kształt, budowę lub zestawienie przedmiotu o trwałej postaci. Wykluczona jest ochrona procesów, substancji bądź nowego zastosowania znanego już przedmiotu. Chroniony wzór musi odznaczać się nowością, użytecznością i przemysłową stosowalnością. Spełnienie tych przesłanek sprawdza Urząd Patentowy w toku badania zgłoszenia. Z powodu takiego ograniczenia przedmiotu ochrony oraz stosunkowo długiego czasu oczekiwania na jej uzyskanie, instytucja wzoru użytkowego nie jest w Polsce popularna. Zupełnie inne ukształtowanie tej instytucji w prawie ukraińskim sprawia, że jest ona interesującym sposobem ochrony innowacyjnych produktów u naszego wschodniego sąsiada.

Fundamentalną różnicą, w porównaniu z modelem obowiązującym w Polsce, jest to, że przedmiotem ochrony ukraińskiego wzoru użytkowego może być zarówno produkt, jak i proces z jakiejkolwiek dziedziny techniki (art. 1 ustawy z  15 grudnia 1993 r. o ochronie praw na wynalazki i wzory użytkowe, dalej u.o.p.w.w.u. oraz art. 460 ust. 2 Kodeksu cywilnego Ukrainy). Wzorem może być zatem równie dobrze proces technologiczny, jak i np. środki farmaceutyczne. Ochroną może zostać objęte także nowe zastosowanie znanego już produktu lub procesu.

Nowe i stosowalne

Przesłankami uzyskania ochrony są nowość oraz przemysłowa stosowalność - rozumiane analogicznie jak w  prawie polskim. Rozwiązanie uważa się więc za nowe, jeśli nie jest częścią stanu techniki. Stan techniki obejmuje zaś wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania ochrony, zostało gdziekolwiek na świecie udostępnione do wiadomości powszechnej, w dowolnej formie (pisemnej, ustnej, w drodze stosowania etc.). Dodatkowo, za stanowiące część stanu techniki uważa się informacje zawarte w zgłoszeniach wynalazków lub wzorów użytkowych, korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa, nieudostępnione do wiadomości powszechnej, jeśli zostały złożone w ukraińskim urzędzie patentowym lub w trybie PCT (Układ o Współpracy Patentowej podpisany 19 czerwca 1970 w Waszyngtonie) ze wskazaniem Ukrainy. Z kolei wzór użytkowy uznaje się za przemysłowo stosowalny, jeżeli może być wykorzystywany w przemyśle lub w innego rodzaju działalności.

Musi być działalność twórcza

Prawo ukraińskie nie wymaga, aby przedmiot zgłoszenia spełniał jakąkolwiek dodatkową przesłankę, oprócz  wymienionych. Jednak za wzór użytkowy nie zostanie uznane każde oczywiste dla specjalisty rozwiązanie problemu technicznego bądź technologicznego. Wzór użytkowy, tak jak wynalazek, powinien być wynikiem działalności twórczej, lecz „natężenie twórczości" włożone w stworzenie wzoru użytkowego zazwyczaj jest niższe, aniżeli przy pracy nad wynalazkiem.

Uprawnionym do dokonania zgłoszenia jest zarówno sam twórca, jak i osoby, które uzyskały prawa do wzoru na podstawie umowy bądź przepisów ustawy np. następcy prawni autora wzoru lub pracodawca. Twórcy przysługuje prawo do autorstwa wzoru (ma ono charakter osobisty i nie wygasa).

Uliana Holeń, prawnik, absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Narodowego im. Iwana Franki we Lwowie

Wspomniane  obok przesłanki udzielenia ochrony, czyli nowość, przemysłowa stosowalność sprawdzane są dopiero w przypadku wytoczenia przez osobę trzecią powództwa o unieważnienie patentu na wzór użytkowy, przed sądem powszechnym. Przed wszczęciem procesu lub w jego trakcie powód powinien złożyć wniosek do Państwowej Służby Własności Intelektualnej o przeprowadzenie merytorycznego badania przesłanek do uzyskania wyłączności. Na podstawie jego wyników sąd może całkowicie lub częściowo unieważnić patent na wzór użytkowy albo oddalić powództwo. Co prawda sąd nie jest związany wynikami badania, ale podjęcie niezgodnej z nimi decyzji wymaga uzasadnienia.

Marcin Balicki, prawnik w kancelarii Golenia Hanusa Wojtyczek – Adwokaci w Krakowie, doktorant w Katedrze Prawa Cywilnego UJ

Szeroko ujęty przedmiot ochrony oraz stosunkowo szybki proces jej uzyskania, czynią z ukraińskiego wzoru użytkowego interesujący instrument dla podmiotów, które chciałyby operować na tamtejszym rynku. Do tego należy dodać umiarkowane koszty i zgodny ze światowymi standardami maksymalny czas trwania wyłączności. W tym kontekście warto brać pod uwagę potencjalny popyt ukraińskiego rynku na innowacyjne produkty w perspektywie najbliższej dekady (czas ochrony liczony od daty zgłoszenia wynosi 10 lat). Trzeba pamiętać, że instytucja wzoru użytkowego predestynuje go nie tylko do ochrony nowych i funkcjonalnych artykułów codziennego użytku, ale też urządzeń, maszyn, substancji i rozwiązań stosowanych chociażby w branży paliwowej i przemyśle wydobywczym.