Zagadnienie odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych uregulowane jest w art. 9 ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (DzU z 2010, nr 243, poz. 1623). Na problematykę odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych należy spojrzeć w szerszej perspektywie. I tak, punktem wyjścia jest art. 5 prawa budowlanego.

Zgodnie z nim obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, tak aby zapewnić w szczególności bezpieczeństwo konstrukcji, bezpieczeństwo pożarowe.

Ważnym warunkiem jest też to, aby obiekty użyteczności publicznej były dostępne dla osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach inwalidzkich oraz zapewniały możliwość utrzymania ich w należytym stanie technicznym.

Szczegóły w rozporządzeniach

Zasadą jest, że przepisy techniczno-budowlane ustanawiają w formie rozporządzenia ministrowie właściwi ze względu na ich specyfikę.

Przykładowo, do przepisów techniczno-budowlanych możemy zaliczyć rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych; rozporządzenie ministra transportu i gospodarki morskiej z 1 czerwca 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać morskie budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie; rozporządzenie ministra infrastruktury z 26 października 2005 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać telekomunikacyjne obiekty budowlane i ich usytuowanie.

Jak więc widać, przepisy techniczno-budowlane dotyczą szczegółowych kwestii procesu budowlanego. Znajdują one zastosowanie np. w przypadkach określania odległości budynku projektowanego od budynku istniejącego, jak również w stosunku do obiektów budowlanych szczególnych, takich jak przykładowo stacje benzynowe czy też sieci przesyłowe.

Ustawodawca przewidział, że nie w każdym przypadku będzie możliwe spełnienie wszystkich warunków wynikających z przepisów techniczno-budowlanych. Ratio legis art. 9 ustawy – Prawo budowlane jest właśnie umożliwienie dokonania pewnych modyfikacji w wyjątkowych okolicznościach.

Za wyjątkowe okoliczności, co do zasady, mogą być uznane takie czynniki jak ukształtowanie terenu, położenie nieruchomości względem nieruchomości sąsiednich. Poprzez wprowadzenie przepisu art. 9 do prawa budowlanego poddano szczególnej ochronie interes inwestora, który wypełnia ściśle obowiązki wynikające z bezwzględnie obowiązujących norm przepisów techniczno-budowlanych.

Procedura uzyskiwania zezwolenia

Właściwy organ po uzyskaniu upoważnienia ministra, który ustanowił przepisy techniczno-budowlane, w drodze postanowienia, udziela bądź odmawia zgody na odstępstwo. W przepisie tym chodzi o właściwy organ administracji architektoniczno-budowlanej, którym co do zasady jest starosta, a w miastach na prawach powiatu – prezydent miasta. Wniosek do ministra w sprawie upoważnienia do udzielenia zgody na odstępstwo właściwy organ składa przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę. Przepis wymienia również elementy składowe wniosku.

Wniosek taki powinien zawierać charakterystykę obiektu oraz, w miarę potrzeby, projekt zagospodarowania działki lub terenu. Jeżeli odstępstwo mogłoby mieć wpływ na środowisko lub nieruchomości sąsiednie – również projekty zagospodarowania tych nieruchomości z uwzględnieniem istniejącej i projektowanej zabudowy.

Konieczne są też szczegółowe uzasadnienie konieczności wprowadzenia odstępstwa, propozycje rozwiązań zamiennych, pozytywna opinia wojewódzkiego konserwatora zabytków w odniesieniu do obiektów budowlanych wpisanych do rejestru zabytków oraz innych obiektów budowlanych usytuowanych na obszarach objętych ochroną konserwatorską. Należy zwrócić uwagę, że spełnienie opisanych warunków nie ma charakteru zamkniętego, gdyż zgodnie z art. 9 ust. 4 ustawy – Prawo budowlane właściwy w sprawie minister może uzależnić upoważnienie do wyrażenia zgody na odstępstwo od spełnienia dodatkowych warunków.

Nie z urzędu

Przyjmuje się, że postępowanie w sprawie udzielenia upoważnienia do odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych nie może zostać wszczęte przez organ z urzędu.

Należy jednak zwrócić uwagę, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby konkretny organ administracji publicznej, w przypadku gdy dostrzeże konieczność zastosowania instytucji przewidzianej w art. 9 prawa budowlanego, powinien poinformować o tym inwestora na podstawie art. 9 kodeksu postępowania administracyjnego (organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków).

Natomiast nie istnieje możliwość, aby inwestor samodzielnie zwrócił się z wnioskiem o wyrażenie zgody na odstępstwo od przepisów techniczno-budowlanych. Przepis ust. 3 wskazuje, że sprawa odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych musi być rozstrzygnięta przed wydaniem pozwolenia na budowę. Nie jest zatem możliwe uzyskanie odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych po uzyskaniu decyzji o pozwoleniu na budowę i zatwierdzeniu projektu budowlanego.

W formie postanowienia

W ustawie nie zostało sprecyzowane, w jakiej formie ma nastąpić upoważnienie przez właściwego ministra. Z art. 9 prawa budowlanego wynika, że udzielenie, jak również odmowa udzielenia zgody przez organ administracji architektoniczno-budowlanej na odstępstwo następuje w formie postanowienia, na które nie przysługuje zażalenie. Kwestionowanie tego postanowienia może nastąpić dopiero na etapie odwołania od decyzji w sprawie pozwolenia na budowę, zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego.

Postanowienie wydane w trybie art. 9 ust. 2 p.b. o udzieleniu bądź odmowie udzielenia zgody na odstępstwo od przepisów techniczno-budowlanych nie może być zaskarżone w drodze zażalenia, gdyż żaden przepis prawa nie przewiduje takiej możliwości. Postanowienie to może być kwestionowane jedynie w ramach wniesionego odwołania od decyzji wydanej w sprawie, w której postanowienie to zapadło (Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku z 5 grudnia 2011 roku w sprawie II SA/Ke 129/11).

Odstępstwo w żadnym przypadku nie może powodować zagrożenia życia ludzi lub bezpieczeństwa mienia oraz ograniczenia dostępności do części obiektów budowlanych dla osób niepełnosprawnych.

—Łukasz Bernatowicz, radca prawny i partner zarządzający w Kancelarii Prawnej Bernatowicz, Komorniczak, Mazur, Radcy Prawni i Doradcy Podatkowi sp. p.

—Piotr Rożański, aplikant radcowski w Kancelarii Prawnej Bernatowicz, Komorniczak, Mazur, Radcy Prawni i Doradcy Podatkowi sp. p.