Fundusze unijne, fundusze europejskie, dotacje dla firm bardzo często są zwrotami stosowanymi zamiennie i obejmującymi wszystkie środki trafiające do Polski z budżetu Unii Europejskiej. W praktyce jednak poszczególne instrumenty wsparcia, kierowane do firm z przeznaczeniem na ich rozwój, różnią się od siebie. Na przykład inne mogą być źródła ich finansowania.

Dlatego na samym wstępie należy zaznaczyć, że gdy w dalszej części mowa o funduszach unijnych, to chodzi o środki, które są wydawane poprzez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Europejski Fundusz Społeczny. To one współfinansują, razem ze środkami z budżetu państwa, takie programy, jak „Innowacyjna gospodarka”, „Kapitał ludzki” oraz 16 regionalnych programów operacyjnych.

Oprócz nich są jednak również specjalne fundusze finansujące działalność rolniczą i okołorolniczą (Program Rozwoju Obszarów Wiejskich) oraz związaną z rybołówstwem (program „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich”).

Każdy z tych programów rządzi się swoimi prawami i jest kierowany do innych odbiorców pomocy. Ich podstawę wyznaczają odpowiednie rozporządzenia Unii Europejskiej.

W stosunku do funduszy unijnych w przyjętym przez nas rozumieniu są to:

• rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności,

• rozporządzenie (WE) nr 1080/ 2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,

• rozporządzenie Komisji (WE) nr 1828/2006 z 8 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady nr 1083/ 2006.

Już same te trzy rozporządzenia wprowadzają wiele reguł wydatkowania środków unijnych. Wskazują, na jakich zasadach środki z tych funduszy mogą finansować różnego rodzaju przedsięwzięcia realizowane w państwach członkowskich. Jednak w stosunku do przedsiębiorców, którzy stanowią przecież znaczną grupę odbiorców pomocy, te reguły to nie wszystko.

Drugą grupę przepisów, wiążących wszystkie instytucje państwowe i samorządowe udzielające firmom wsparcia, są te o pomocy publicznej. Aby wsparcie finansowe dla firmy było legalne, musi sprostać wszystkim wymogom narzuconym przez te przepisy. A one m.in. stanowią, kto takiej pomocy w ogóle nie może otrzymać.

Jakie reguły

W stosunku do firm i projektów dotowanych z funduszy unijnych zasadnicze znaczenie ma rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008 z 6 sierpnia 2008 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 traktatu (tzw. ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych).

Tekst tego rozporządzenia został opublikowany w Dzienniku Urzędowym UE nr L 214 z 9 sierpnia 2008 r. Zgodnie z art. 1 ma ono zastosowanie do następujących kategorii pomocy:

• regionalnej,

• inwestycyjnej oraz na zatrudnienie w małych i średnich przedsiębiorstwach,

• na zakładanie przedsiębiorstw przez kobiety,

• na ochronę środowiska,

• na usługi doradcze dla MSP i udział takich firm w targach,

• w formie kapitału podwyższonego ryzyka,

• na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną,

• szkoleniowej,

• dla pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji lub niepełnosprawnych.

Jednocześnie artykuł ten wskazuje, że rozporządzenie ma zastosowanie do pomocy we wszystkich sektorach gospodarki z wyjątkiem pomocy wspierającej działalność inwestycyjną w sektorach rybołówstwa i akwakultury, produkcję podstawową produktów rolnych (hodowla, uprawa) oraz przetwarzanie i wprowadzanie do obrotu takich produktów w sytuacji, gdy:

• wysokość pomocy ustalana jest na podstawie ceny lub ilości takich produktów nabytych od producentów surowców lub wprowadzonych na rynek przez przedsiębiorstwa objęte pomocą,

• przyznanie pomocy zależy od faktu jej przekazania w części lub w całości producentom surowców.

Sektorami wyłączonymi z pomocy są generalnie także sektory: węglowy, hutnictwa żelaza i stali, budownictwa okrętowego oraz włókien syntetycznych. Ponadto pomoc nie może zostać udzielona żadnemu przedsiębiorcy, w stosunku do którego Komisja Europejska orzekła nakaz zwrotu otrzymanego wcześniej wsparcia (np. w wyniku bezprawnego wykorzystania dotacji, wykrytego na skutek kontroli przeprowadzonej u przedsiębiorcy przez właściwą instytucję), oraz takiemu, który jest uznany za podmiot zagrożony.

W szczególności ten ostatni przypadek może dotyczyć firmy, która podlega zbiorowemu postępowaniu w sprawie niewypłacalności. Dodatkowo UE nie pozwala w bezpośredni sposób wspierać operacji eksportowych. Przejawia się to w zakazie udzielania dotacji na działalność związaną z wywozem do państw członkowskich UE lub państw trzecich, jeżeli pomoc ta jest bezpośrednio związana z ilością wywożonych produktów, z tworzeniem i funkcjonowaniem sieci dystrybucyjnej lub z innymi wydatkami bieżącymi (operacyjnymi) związanymi z prowadzeniem działalności wywozowej.

Podobnie zabroniona jest pomoc uwarunkowana pierwszeństwem korzystania z towarów produkcji krajowej w stosunku do towarów przywożonych z zagranicy.

Przepisy wewnętrzne

Ogólne reguły tego rozporządzenia są przenoszone na grunt prawa krajowego przy tworzeniu tzw. programów pomocowych. W praktyce są one zawarte w odpowiednich rozporządzeniach ministrów (np. rozwoju regionalnego, gospodarki), które szczegółowo opisują, na jakiego rodzaju projekty, na jakich warunkach oraz w jakiej wysokości można przedsiębiorcy udzielić pomocy.

Wiążą one takie instytucje, jak urzędy marszałkowskie (udzielające pomocy z programów regionalnych) czy Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (udzielająca dotacji z programu „Innowacyjna gospodarka”).

Aby program pomocy – czyli konkretne wprowadzające go rozporządzenie – nie został zakwestionowany przez Komisję Europejską, musi pozostawać w zgodzie z unijnym rozporządzeniem o wyłączeniach blokowych, w tym również co do zapisów obejmujących sektory i przypadki wykluczone ze wsparcia.

Dlatego każde rozporządzenie odnoszące się do funduszy unijnych (EFRR i EFS) wyłącza z pomocy wyżej opisane przypadki. A więc wniosek o pomoc firmy, której rodzaj działalności lub charakter planowanej inwestycji mieści się w obszarze wyłączeń, powinien zostać odrzucony już na etapie oceny formalnej.

Co istotne, krajowe rozporządzenia idą często dalej, tzn. ograniczają pomoc bardziej, niż wynikałoby to z unijnych reguł o pomocy publicznej. Jest to związane z celami programu, jego zakładanymi rezultatami i wizją rozwoju gospodarczego.

Nie oznacza to, że przedsiębiorca w ogóle nie może otrzymać danego rodzaju wsparcia, ale musi np. poszukać innego źródła. Przykładem może być sztandarowe działanie 4.4 programu „Innowacyjna gospodarka”.

Środki z niego miały wspierać najbardziej innowacyjne projekty. Zgodnie z aktem prawnym regulującym szczegółowe warunki udzielania dotacji pomoc mogła trafiać wyłącznie do firm, które przygotowały i zgłosiły projekty o wartości co najmniej 8 mln zł.

Mniejsze projekty, a tym samym firmy, które je zgłosiły, nie mogły liczyć na wsparcie, chociaż jej przyznanie nie stanowiłoby złamania unijnych reguł o pomocy publicznej. Dlatego weryfikacja tego, czy firma w ogóle może liczyć na wsparcie z konkretnego programu (działania, instrumentu wsparcia), musi uwzględniać analizę zarówno unijnego, jak i odpowiedniego krajowego rozporządzenia.

De minimis – wyjątek od reguły

Pomoc o niewielkiej wartości, czyli tzw. pomoc de minimis, jest specyficzną kategorią wsparcia dla firm ze strony państwa. Właśnie dlatego, że może być udzielana tylko do pewnej wysokości (200 tys. euro w ciągu trzech lat), została uznana za taką, która nie zagrozi funkcjonowaniu wolnego rynku. I dlatego nie podlega regułom dotyczącym pomocy publicznej. Właśnie ze względu na większą elastyczność tego rodzaju wsparcia jest ono wykorzystywane także w przypadku udzielania dotacji z regionalnych i krajowych programów finansowanych z funduszy unijnych. Jednak nawet przyznawanie pomocy de minimis nie wiąże się z pełną dowolnością. Zgodnie bowiem z rozporządzeniem

Komisji (WE) nr 1998/2006 z 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 traktatu do pomocy de minimis nie może być ona udzielana:

• w sektorach rybołówstwa i akwakultury (dla tych sektorów obowiązuje inne rozporządzenie) oraz węglowym,

• przedsiębiorcom zajmującym się produkcją podstawową produktów rolnych, ich przetwarzaniem lub wprowadzeniem do obrotu,

• na bezpośrednią działalność eksportową,

• gdy jest uwarunkowana pierwszeństwem użycia produktów krajowych

w stosunku do towarów zagranicznych,

• podmiotom znajdującym się w trudnej sytuacji,

• firmom zajmującym się transportem drogowym z przeznaczeniem na nabycie pojazdów.

Podobnie jak w wypadku rozporządzenia odnoszącego się do pomocy publicznej tak i tutaj władze krajowe przenoszą często zasady udzielania pomocy de minimis do krajowych aktów prawnych. I również w tym wypadku ograniczenia co do kategorii wspieranych przedsiębiorstw i rodzajów projektów mogą być bardziej restrykcyjne.

Przykładem może być rozporządzenie ministra rozwoju regionalnego w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach programu „Innowacyjna gospodarka”. Część środków z tego programu finansuje tzw. działanie 6.1 „Paszport do eksportu”.

Zgodnie z wymienionym rozporządzeniem o pomoc z niego mogą się ubiegać wyłączenie początkujący eksporterzy, czyli tacy, których przychody z eksportu nie przekraczają 30 proc. ogółu przychodów z prowadzonej działalności. Jeżeli zatem firma już eksportuje produkty na większą skalę, nie otrzyma dotacji z tego programu.

Jeśli złoży wniosek w odpowiedzi na ogłoszony przez PARP konkurs, zostanie on odrzucony na podstawie kryteriów formalnych. Nie oznacza to jednak, że ta sama firma nie może poszukiwać wsparcia na działalność eksportową (np. na wyjazd na targi, z misją gospodarczą) z innych źródeł. Będzie mogła skorzystać np. z podobnych dotacji w ramach programów regionalnych lub z tzw. działania 6.5 programu „Innowacyjna gospodarka”.

Podobnym przykładem jest także rozporządzenie ministra rozwoju regionalnego w sprawie udzielania przez PARP pomocy finansowej na wspieranie tworzenia i rozwoju gospodarki elektronicznej w ramach programu „Innowacyjna gospodarka”. To na jego podstawie dotowane są m.in. inwestycje firm w nowoczesne usługi elektroniczne (e-usługi). Jednak o pomoc na finansowanie takich projektów mogą się ubiegać wyłącznie ci przedsiębiorcy, którzy działają nie dłużej niż rok.

Ponadto rozporządzenie wprowadza np. definicję usługi elektronicznej. I zgodnie z nią nie wszystko, co w potocznym rozumieniu powinno być za nią uważane, będzie nią na potrzeby tego programu. Uznano bowiem, że na obecnym etapie rozwoju Internetu i usług telekomunikacyjnych nie każdy projekt związany z tą tematyką zasługuje na wsparcie (np. tworzenie stron WWW).