Zdarza się, że przedsiębiorca prowadzi aptekę ogólnodostępną w formie jednoosobowej działalności gospodarczej. Zgodnie z posiadanym zezwoleniem, świadczy usługi farmaceutyczne polegające między innymi na sprzedaży produktów leczniczych i wyrobów medycznych, sporządzaniu leków określonego rodzaju, jak również udzielaniu fachowych informacji na temat wspomnianych produktów i wyrobów. Jest on zarejestrowanym czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług.
Forma jednoosobowej działalności gospodarczej wydaje się dla niego najkorzystniejsza pod względem funkcjonowania i opodatkowania. Problem pojawia się jednak w momencie, w którym przedsiębiorca ten umiera. Co wtedy można zrobić, jak prowadzić dalszą działalność apteki?
Dochodzi wówczas do sytuacji, w której spadkobiercy zmuszeni są rozważyć możliwości kontynuacji prowadzenia przedmiotowej działalności albo definitywnego zakończenia jej wykonywania. W przedstawionym przykładzie występuje szereg komplikacji, których można byłoby uniknąć, gdyby ów przedsiębiorca zdecydował się zawczasu na zmianę formy prawnej prowadzonej przez siebie działalności.
Zgodnie z art. 55
1
przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej.
Trzy terminy
W doktrynie wyróżnia się na ogół trzy ujęcia terminu „przedsiębiorstwo": funkcjonalne, podmiotowe i przedmiotowe.
Pierwsze z nich dotyczy konkretnej działalności gospodarczej, zarobkowej o charakterze zarobkowym, drugie związane jest z wydzieleniem swego rodzaju masy majątkowej i skorelowaniem jej z określoną osobą fizyczną lub prawną będącą podmiotem stosunków prawnych.
Trzecie zaś tyczy się przedsiębiorstwa występującego jako swego rodzaju zorganizowana całość będąca przedmiotem stosunków cywilnoprawnych.
Definicja apteki ogólnodostępnej spełnia definicję przedsiębiorstwa w sensie funkcjonalnym i przedmiotowym. Z jednej strony jest to zorganizowany zespół składników służący prowadzeniu działalności gospodarczej, na który składają się nie tylko wszelkie prawa i obowiązki dotyczące przedmiotowej działalności, lecz również uzyskane przez przedsiębiorcę zezwolenia, licencje i koncesje (ujęcie przedmiotowe). Z drugiej zaś tego rodzaju apteka to również forma prowadzenia działalności gospodarczej (ujęcie funkcjonalne).
Spółka przekształcona jest, co do zasady, beneficjentem i podmiotem wszelkich uzyskanych uprzednio przez osobę fizyczną koncesji, licencji i zezwoleń
Jak wspomniano, przedsiębiorstwo może być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego, a jego przeniesienie przez zbywcę równoznaczne jest z przejściem wszelkich praw i obowiązków z nim związanych na nabywcę.
W opisanym stanie faktycznym dochodzi jednak do dziedziczenia (sukcesji uniwersalnej) apteki (jako zorganizowanego zespołu składników), której prowadzenie stanowi de facto działalność regulowaną (a zatem taką, której wykonywanie uzależnione jest od uprzedniego uzyskania licencji, koncesji lub zezwolenia po spełnieniu szeregu wymogów przewidzianych prawem).
W przedstawionym przypadku nie zawsze dochodzi do wstąpienia w ogół praw i obowiązków spadkodawcy bez jakiegokolwiek wymogu podejmowania dodatkowych czynności w celu stania się spadkobiercą.
Co ze zezwoleniem
Artykuł 104 ust. 1 prawa farmaceutycznego stanowi, że zezwolenie na prowadzenie apteki wygasa w przypadku śmierci osoby, na rzecz której zostało wydane, jeśli zostało ono wydane na rzecz podmiotu będącego osobą fizyczną. Jak wiadomo, apteka ogólnodostępna może być prowadzona tylko na podstawie uzyskanego zezwolenia na prowadzenie apteki wydane przez wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego. Prawo do uzyskania takiego zezwolenia posiada osoba fizyczna, osoba prawna, jak również niemająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego.
Spadkobierca z wymogami
W przypadku przedsiębiorcy prowadzącego aptekę ogólnodostępną w formie jednoosobowej działalności gospodarczej zezwolenie to wydawane jest imiennie na rzecz osoby fizycznej.
W przypadku jej śmierci zezwolenie to, co do zasady, wygasa. Wyjątek stanowi sytuacja, w której, w sytuacji śmierci takiego przedsiębiorcy, chociażby jeden z jej następców prawnych spełniał wymagania przewidziane prawem. Innymi słowy musiałby on między innymi już wcześniej prowadzić lub wystąpić z wnioskiem o wydanie zezwolenia na prowadzenie obrotu hurtowego produktami leczniczymi, prowadzić na terenie województwa więcej niż 1 proc. aptek ogólnodostępnych, pracować na stanowisku kierownika apteki itd.
W praktyce jednak bardzo rzadko dochodzi do tego, że konkretny spadkobierca spełnia od razu takie wymogi lub posiada określone uprawnienia i gotowy jest do natychmiastowego przejęcia apteki. Co więcej, niejednokrotnie dochodzi do tego dopiero po trwającym miesiącami postępowaniu spadkowym lub oczekiwaniu na wydanie stosownego zezwolenia bądź też nabyciu określonych uprawnień związanych z prowadzeniem takiej apteki.
Wszystkie te okoliczności wpływają zdecydowanie negatywnie na konkurencyjność danej apteki, komplikacje związane z dziedziczeniem apteki odbijają się negatywnie również na relacjach gospodarczych, w których brał udział zmarły przedsiębiorca, oraz na stosunkach związanych z zatrudnieniem pracowników.
Kwestia recept
Problem stanowić może również kwestia związana z tzw. umowami na realizację recept. Zgodnie bowiem z art. 41 ust. 1 ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, zgodnie z którym w celu realizacji świadczeń, o których mowa w art. 15 ust. 2 pkt 14, 17 i 18 ustawy o świadczeniach, podmiot prowadzący aptekę zawiera umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia na wydawanie refundowanego leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobu medycznego na receptę. Oznacza to, że w przypadku śmierci przedsiębiorcy brak jest tzw. podmiotu prowadzącego aptekę, a zatem de facto umowa ta ulega rozwiązaniu.
Zmiana formy prawnej
Nasuwa się zatem pytanie, co zrobić, aby skutecznie zapobiec sytuacji, w której śmierć przedsiębiorcy prowadzić może do definitywnego zakończenia prowadzenia działalności aptecznej, zwalniania pracowników, utraty klientów.
W pierwszej kolejności należałoby już za życia danego przedsiębiorcy rozważyć przygotowanie się do przekazania przedsiębiorstwa w ręce ewentualnego następcy oraz zmianę formy prawnej prowadzonej przez siebie działalności. Pierwsza kwestia pozwoli na stopniowe oraz sukcesywne wprowadzenie następcy poprzez umożliwienie mu zarządzania tą działalnością w pełni w określonym czasie. Druga natomiast związana jest z planami rozwojowymi wobec prowadzonej przez niego działalności.
Jest możliwość
Do niedawna nie było możliwości przekształcenia indywidualnej działalności w spółkę kapitałową, jednak polski ustawodawca, wychodząc naprzeciw potrzebom przedsiębiorców, wprowadził ją przepisami ustawy z 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców, która weszła w życie 1 lipca 2011 roku.
Od tej chwili, zgodnie z przepisami art. 584
1
i nast.
., istnieje możliwość przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową (spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółkę akcyjną). Wówczas z dniem omawianego przekształcenia dochodzi do tzw. quasi–kontynuacji praw i obowiązków związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, o której mowa była powyżej.
Co więcej, istotne jest, że spółka przekształcona jest, co do zasady, beneficjentem i podmiotem wszelkich uzyskanych uprzednio przez osobę fizyczną koncesji, licencji i zezwoleń, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji albo ulgi stanowi inaczej.
Aneksy do umowy
Okoliczność ta budzi jednak wiele kontrowersji w praktyce, zwłaszcza w dziedzinie prawa administracyjnego, ponieważ zezwolenie jest – co do zasady – przyznawane określonemu wnioskodawcy po uprzednim spełnieniu określonych wymagań prawem przepisanych. Co do zasady powinno być tak, że spółka staje się podmiotem zezwolenia udzielonego uprzednio przedsiębiorcy na prowadzenia apteki ogólnodostępnej, bez obowiązku ubiegania się o wydanie nowego zezwolenia.
Spółka będzie jednak zobligowana do dokonania zmiany w zezwoleniu. Podobnie sytuacja przedstawia się z tzw. umowami na realizację recept zawieranymi pomiędzy „podmiotem prowadzącym aptekę" a Narodowym Funduszem Zdrowia.
W przypadku przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową (czyli na przykład spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością), a później w celu optymalizacji podatkowej w spółkę osobową praktyką jest, że umowy te nie są rozwiązywane. Podkreślić jednak należy, że zawierane są wówczas aneksy do podpisanej uprzednio umowy i jako „podmiot prowadzący aptekę" wpisana jest ta właśnie spółka.
Wiesław Łatała radca prawny, partner kancelarii Łatała i Wspólnicy
Komentuje Wiesław Łatała, radca prawny, partner kancelarii Łatała i Wspólnicy
Należy uznać, że najbardziej korzystną, najbezpieczniejszą i stabilną dla prowadzenia omawianej obok działalności gospodarczej jest forma spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej.
Jedyny koszt ponoszony przy zmianie formy z indywidualnej działalności na docelową formę spółki to prowadzenie pełnej księgowości oraz koszty przekształceń. Jednak biorąc pod uwagę wszystkie „za" i „przeciw", praktycznie jest to żadne obciążenie dla przedsiębiorcy.
Patrycja Balcer prawnik w kancelarii Łatała i Wspólnicy
Komentuje Patrycja Balcer, prawnik w kancelarii Łatała i Wspólnicy
Zalety przekształcenia to przede wszystkim gwarancja, że omawiana forma spółki ogranicza osobistą odpowiedzialność majątkową. Co więcej, gwarantuje ona prawo całkowitej kontroli działalności spółki podczas jednoczesnego wyłączenia swej odpowiedzialności za zobowiązania, których podmiotem stała się spółka.
Nawet w przypadku śmierci właściciela apteki nie dochodzi do problemów związanych z dziedziczeniem i ewentualnym przekazywaniem jej osobom nieposiadającym stosownych uprawnień, albowiem podmiotem wszelkich koncesji, licencji i zezwoleń jest bezpośrednio spółka.
