Pracownik ojciec wychowujący dziecko ma prawo do dwóch tygodni, czyli 14 dni kalendarzowych, urlopu ojcowskiego. Zgodnie z najnowszymi zmianami w prawie pracy z tego uprawnienia może skorzystać nie później niż do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia. Wcześniej ojcowie mieli na to czas do ukończenia przez nie 12. miesiąca życia.

Także pracownik ojciec, który przysposabia dziecko, ma prawo do urlopu ojcowskiego. Wolno mu go wykorzystaćdo upływu 24. miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie później niż do ukończenia przez nie siódmego roku życia, a u dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie dziesiątego roku życia.

Wybiera rodzic

Jeśli ojciec nie wykorzysta urlopu zgodnie z tymi zasadami, ten najzwyczajniej przepada. Nie musi on nastąpić bezpośrednio po urlopie macierzyńskim czy rodzicielskim matki lub ojca. Tata weźmie go jednorazowo albo nie więcej niż w dwóch częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień. To ważna nowość, bo wcześniej urlop ojcowski należało wykorzystać jednorazowo, bez dzielenia na części.

Warunkiem otrzymania tego urlopu jest wystąpienie przez pracownika z pisemnym wnioskiem w tej sprawie na co najmniej siedem dni przed przewidywaną datą startu wolnego. Dołącza do niego niezbędne dokumenty >patrz ramka. Jeśli pracownik spełni te warunki, szef musi udzielić urlopu.

Przywileje nie tylko pracownicze

Od 2 stycznia 2016 r. rodzice mogą się dzielić między sobą pobieraniem zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego również wtedy, gdy jedno z nich nie jest na etacie. Warunek – ta osoba dysponuje innym tytułem do ubezpieczenia chorobowego, np. z pozarolniczej działalności gospodarczej czy umowy cywilnoprawnej.

Ubezpieczony ojciec dziecka niebędący pracownikiem ma prawo pobierać zasiłek macierzyński po rezygnacji przez pracownicę z części urlopu macierzyńskiego po wybraniu przez nią co najmniej 14 tygodni urlopu po porodzie. Tym samym ojciec dziecka, po rezygnacji matki z części urlopu macierzyńskiego, zacznie korzystać z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, którego nie wzięła pracownica, czyli sześciu tygodni (14 tygodni + 6 tygodni = 20 tygodni macierzyńskiego, zgodnie z art. 180 k.p.).

Dotyczy to także sytuacji, gdy matka dziecka jest ubezpieczona z innego tytułu niż stosunek pracy (np. umowa-zlecenie), a ojciec dziecka jest pracownikiem.

Macierzyński dla taty

Aby przejąć część urlopu macierzyńskiego, pracownik ojciec dziecka powinien złożyć wniosek do swojego pracodawcy o jego udzielenie. Musi go przy tym złożyć w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu macierzyńskiego. Ma się ona rozpoczynać bezpośrednio (nawet bez jednego dnia przerwy) po zakończeniu części urlopu macierzyńskiego wybieranego przez pracownicę.

Tragiczne zdarzenia

Pracownik ojciec dostanie też urlop macierzyński i rodzicielski, mimo że matka dziecka nie jest pracownikiem ani nie jest ubezpieczona w razie choroby i macierzyństwa z innego tytułu. Chodzi o:

- śmierć matki,

- porzucenie dziecka przez matkę,

- niemożność sprawowania przez matkę opieki, gdyż jest niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Pracownik ojciec może też przejąć urlop macierzyński, jeśli matka wykorzystała obowiązkową ośmiotygodniową jego część, a posiada orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji. W takim przypadku w świetle nowych przepisów także część tego urlopu macierzyńskiego po ośmiu tygodniach może przejąć inny najbliższy ubezpieczony członek rodziny, np. babcia dziecka będąca na etacie.

Gdy umiera matka malucha, pracownik ojciec ma prawo przejąć urlop macierzyński w całym przysługującym wymiarze albo tylko jego część. Następuje to od następnego dnia po śmierci matki.

32 tygodnie dla ojca

Po zmianie przepisów urlop rodzicielski wolno podzielić na cztery części, a jego całkowity wymiar przy urodzeniu jednego dziecka wynosi 32 tygodnie. Rodzice mają czas na jego wykorzystanie aż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy sześć lat. Dodatkowo nawet 16 tygodni urlopu rodzicielskiego można wybrać w dogodnym dla rodziców czasie, który nie przypada bezpośrednio po poprzedniej części urlopu.

Zmiany pozwalają też rodzicom dzielić się uprawnieniami do urlopu, jeśli jedno z nich jest na etacie, a drugie ma prawo do zasiłku z tytułu opłacania składek.

Godziny do podziału

W ciągu roku tylko rodzicom pozostającym w stosunku pracy przysługują dwa dni albo 16 godzin opieki na dziecko. Prawo do tego wolnego przewiduje art. 188 kodeksu pracy.

Od 2 stycznia 2016 r. tę pulę można wziąć w dniach albo w wymiarze godzinowym (maksymalnie 16). Co ważne, w sumie obojgu rodzicom przysługują dwa dni albo 16 godzin. Jeśli np. matka na etacie wykorzysta u swojego pracodawcy jeden dzień, pracownikowi ojcu przysługuje już tylko jeden dzień lub osiem godzin w jego firmie.

O sposobie wykorzystywania w roku kalendarzowym tego zwolnienia (w dniach lub w godzinach) pracownik decyduje w pierwszym wniosku o jego udzielenie złożonym u szefa w danym roku.

Przykład

Pan Jan, ojciec rocznej córki, pracuje w systemie podstawowym od godz. 8 do 16. Matka zrezygnowała z prawa do dwóch dni (16 godzin) opieki u swojego pracodawcy. Pan Jan złożył w swoim zakładzie pracy wniosek o opiekę nad córką od poniedziałku 25 kwietnia do czwartku 28 kwietnia 2016 r. po cztery godziny dziennie. Czy taki wniosek pracodawca powinien uznać za prawidłowy?

Tak, zgodnie ze zmienionym brzmieniem art. 188 k.p., który obowiązuje od 2 stycznia br., pracownik ma prawo do godzinowego wykorzystania urlopu na dziecko. Dodatkowo, korzystając z tego zwolnienia, dowolnie wybiera liczbę jego godzin we wskazanym terminie. Może zdecydować, że zwolnienie przypadnie zarówno w trakcie dnia pracy, jak i na początku lub jego końcu.

Z załącznikami

Dokumenty, które należy dołączyć do wniosku o urlop ojcowski, określa rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 8 grudnia 2015 r. Są to:

- kopia skróconego aktu urodzenia dziecka (dzieci),

- kopia prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka, gdy wniosek dotyczy udzielenia urlopu ojcowskiego albo jego części na dziecko przysposobione,

- oświadczenie pracownika ojca wychowującego dziecko, że nie korzystał wcześniej z urlopu ojcowskiego ani z jego części (na to dziecko/te dzieci),

- kopia decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego, gdy wniosek dotyczy dziecka, wobec którego podjęto taką decyzję.

Autorka jest ekspertką ds. zarządzania zasobami ludzkimi i administracji kadrowo-płacowej w dziale usług księgowych BDO

podstawa prawna: ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1502 ze zm.)

podstawa prawna: ustawa z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2015 r., poz. 1268)

podstawa prawna: rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (DzU z 2015 r., poz. 2243)