Z początkiem bieżącego roku weszła w życie kolejna nowelizacja dotycząca uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem. Warto zwrócić uwagę m.in. na zmiany, jakie wprowadzono w zakresie zasad udzielania urlopów wychowawczych.

Kilka zmian

Nowością jest możliwość jednoczesnego korzystania z urlopu przez oboje rodziców lub opiekunów dziecka, a nie jak wcześniej – wyłącznie przez cztery miesiące. Ważne jednak, aby łączny wymiar urlopu wychowawczego nie przekroczył dopuszczalnego limitu, tj. 36 miesięcy, i trwał nie dłużej niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy szósty rok życia.

Obecnie urlop wychowawczy może być udzielany nie więcej niż w pięciu częściach. Liczbę tych części ustala się w oparciu o liczbę wniosków złożonych przez rodzica.

Urlopu wychowawczego udziela się na pisemny wniosek pracownika. Od 2016 r. rodzic musi go złożyć w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu (wcześniej było to 14 dni). Jeżeli złoży wniosek bez zachowania tego terminu, pracodawca udziela mu urlopu wychowawczego nie później niż z upływem 21 dni od dnia otrzymania podania. Ta zmiana, jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, ma umożliwić pracodawcom lepsze planowanie organizacji pracy w związku z urlopami z tytułu opieki nad dzieckiem.

Do wniosku rodzic musi dołączyć dokumenty wskazane w rozporządzeniu ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (DzU z 2015 r., poz. 2284).

Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek rodzica. Odmowa udzielenia urlopu wychowawczego w sytuacji, gdy spełnia on wszystkie określone prawem wymagania, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 281 pkt 5 k.p.), zagrożone karą grzywny do 30 tys. zł.

Rodzic może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż siedem dni przed rozpoczęciem wolnego, składając pracodawcy pisemne oświadczenie w tej sprawie.

Ochrona posady

Fakt złożenia wniosku niewątpliwie wpływa na objęcie takiego pracownika specjalną ochroną. Zgodnie z art. 1868 k.p. nie można wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu. Jeśli jednak złoży on podanie już po tym, gdy pracodawca dokonał czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, to rozwiąże się ona w terminie wynikającym z tej czynności.

Rodzica korzystającego z urlopu wychowawczego można zwolnić w tym czasie tylko:

- w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,

- gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z jego winy.

Ochrona przed rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w okresie urlopu wychowawczego jest słabsza niż w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego. Nie jest bowiem wymagana zgoda zakładowej organizacji związkowej reprezentującej pracownika (art. 177 § 1 k.p.), tylko jej opinia (art. 52 § 3 k.p.).

Ważne! Zakaz rozwiązania stosunku pracy w okresie urlopu wychowawczego nie obejmuje wypowiedzenia dokonanego przez pracownika ani rozwiązania stosunku pracy na mocy porozumienia stron, które mogą nastąpić w każdym czasie.

Za duże wyprzedzenie

Jeśli pracownik złoży wniosek wcześniej niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu wychowawczego, ochrona zaczyna działać dopiero z nadejściem tego terminu. Nie oznacza to jednak, że pracodawca może wręczyć wypowiedzenie, gdy rodzic złoży wniosek o urlop wychowawczy z wyprzedzeniem dłuższym niż 21-dniowe. Należy bowiem pamiętać, że ochrona pracownika obejmuje – poza zakazem wypowiadania umowy o pracę – również zakaz rozwiązania jej w trakcie okresu ochronnego. Bardzo prawdopodobne jest natomiast, że wypowiedzenie wręczone przed rozpoczęciem okresu ochronnego miałoby skutkować rozwiązaniem umowy już w okresie ochronnym. To zaś jest niezgodne z prawem.

Przykład

Pracownica zatrudniona w przedsiębiorstwie od dwóch lat na czas nieokreślony, 1 marca złożyła wniosek o udzielenie jej urlopu wychowawczego od 1 kwietnia 2016 r. do 31 marca 2017 r. Pracodawca zastanawia się nad rozwiązaniem z nią umowy o pracę. W takiej sytuacji, chociaż zatrudniona nie będzie korzystała z ochrony od pierwszego dnia złożenia wniosku (bo przysługuje ona na 21 dni przed rozpoczęciem urlopu), to wręczone wypowiedzenie skutkowałoby rozwiązaniem umowy w okresie ochronnym. To zaś powoduje, że wniesione przez kobietę odwołanie do sądu pracy z pewnością zostałoby uwzględnione.

Zwolnienia grupowe

Istnieje jeszcze jeden wyjątek uchylający powyższą ochronę. Przewidują go przepisy ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Aby w ogóle można było mówić o możliwości powoływania się na przepisy tej ustawy, muszą być spełnione dwie podstawowe przesłanki – pracodawca powinien zatrudniać minimum 20 osób, a przyczyna wypowiedzenia stosunku pracy powinna dotyczyć zakładu pracy.

W przypadku zwolnień grupowych, tj. tych, w których liczba zwalnianych osób przekracza progi wskazane w art. 1 ustawy, możliwe jest zwolnienie osoby przebywającej na urlopie wychowawczym. Podstawę stanowi art. 5 ust. 3 ustawy, zgodnie z którego treścią wypowiedzenie pracownikom stosunków pracy w sytuacjach korzystania z ochrony przed wypowiedzeniem jest dopuszczalne w czasie urlopu trwającego co najmniej trzy miesiące, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy, jeżeli upłynął już okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Przykład

Pracownica złożyła wniosek o udzielenie jej dwuletniego urlopu wychowawczego, który rozpoczął się 1 stycznia 2016 r. W zakładzie wszczęto procedurę zwolnień grupowych. Podjęto m.in. decyzję o likwidacji stanowiska zajmowanego przez podwładną korzystającą z ww. urlopu. Pracodawca wypowiedział jej umowę. Był uprawniony do podjęcia takich działań. Wprawdzie od początku urlopu nie minął trzymiesięczny okres, jednak urlop został udzielony na dwa lata. Zostały więc spełnione przesłanki wskazane w art. 5 ust. 3 ustawy.

W przypadku zwolnienia indywidualnego, gdy załoga redukowana jest w mniejszej ilości niż wskazana w art. 1 ustawy, dopuszczalne jest wypowiedzenie umowy o pracę, pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową, co wynika z brzmienia art. 10 ust. 1 ustawy. Przepis ten stanowi bowiem, że pracodawca może rozwiązać stosunki pracy w drodze wypowiedzenia z pracownikami, których stosunek pracy z mocy odrębnych przepisów podlega szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem i wobec których jest dopuszczalne wypowiedzenie stosunków pracy w ramach grupowego zwolnienia, pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową. Organizacja ma na to 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu.

Zdaniem autorki

Katarzyna Gospodarowicz, radca prawny, partner w Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając (SDZLEGAL SCHINDHELM)

Przepisy, które pozwalają rozwiązać umowę z pracownikiem przebywającym na urlopie udzielonym mu na co najmniej trzy miesiące w trakcie zwolnień grupowych, mają zastosowanie również do urlopów wychowawczych. Potwierdził to Sąd Najwyższy w ciągle aktualnym orzeczeniu z 11 grudnia 1996 r. (I PKN 39/96). Zgodnie ze stanowiskiem SN wypowiedzenie umowy o pracę w okresie pierwszych trzech miesięcy urlopu wychowawczego, w przypadku udzielenia pracownikowi tego urlopu na okres dłuższy niż trzy miesiące, jest dopuszczalne, jeżeli zwolnienie z pracy nastąpiło z przyczyn dotyczących zakładu pracy.

Istotne jest to, że przepis ten nie zawiera zastrzeżenia, iż wypowiedzenie stosunku pracy w czasie urlopu trwającego co najmniej trzy miesiące jest dopuszczalne dopiero po upływie tego okresu. Przyjmuje się bowiem, że skoro przesłanką dopuszczalności wypowiedzenia z przyczyn niedotyczących pracownika jest jedynie wymiar udzielonego urlopu (co najmniej trzy miesiące), to w czasie trwania takiego urlopu można wypowiedzieć umowę także przed upływem trzech miesięcy jego trwania.

Wydaje się natomiast, że skoro przepis mówi o możliwości wypowiedzenia „w czasie urlopu", to nie wolno tego zrobić w okresie od dnia złożenia wniosku do dnia startu urlopu (nie dłuższym niż 21 dni). W tym czasie pracownik wprawdzie korzysta z ochrony, ale faktycznie nie rozpoczął jeszcze urlopu.