Aby zastąpić matkę w opiece nad nowonarodzonym dzieckiem, ojciec może wziąć część urlopu macierzyńskiego (niekiedy potocznie zwanego tacierzyńskim).

Jak stanowi art. 180 § 5 kodeksu pracy po wykorzystaniu przynajmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego pracownica ma prawo zrezygnować z pozostałej jego części. Zostanie on wówczas udzielony pracownikowi ojcu na jego pisemny wniosek.

Zamiast matki

Aby mógł on na nim przebywać, również pracownica musi złożyć pismo do swojego szefa najpóźniej na siedem dni przed przystąpieniem do zadań. Do wniosku dołącza zaświadczenie wystawione przez pracodawcę zatrudniającego ojca. Potwierdza ono, że urlop rodzica rozpocznie się bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu przez matkę dziecka.

Oba warunki, tj. wykorzystanie przez pracownicę części urlopu oraz przejęcie pozostałego wymiaru przez ojca muszą zachodzić łącznie. Oznacza to, że urlop macierzyński nie skraca się z woli pracownicy, a jedynie zostaje podzielony między oboje rodziców. Istotne jest to, że tzw. urlop tacierzyński przysługuje ojcu faktycznie wychowującemu dziecko, ale to kryterium weryfikuje się na podstawie pisemnego oświadczenia obojga rodziców.

Tacie korzystającemu z części urlopu macierzyńskiego przysługuje taka sama ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy jak pracownicy. W momencie przejęcia przez ojca niewykorzystanego urlopu matki ona zostaje pozbawiona tej gwarancji.

Również przy chorobie...

Od 1 stycznia 2009 r. ojciec ma dodatkową możliwość skorzystania z części urlopu macierzyńskiego. Jest to dopuszczalne, gdy pracownica uprawniona do urlopu wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Musi jednak wybrać po porodzie osiem tygodni urlopu.

Czas opieki matki przerywa się na okres, w którym z urlopu korzysta pracownik ojciec. W trakcie tej przerwy rodzicielka nadal korzysta z należnej ochrony trwałości stosunku pracy z tytułu niezdolności do pracy. Część przysługująca ojcu nie będzie dłuższa niż okres, w którym matka przebywa w szpitalu. Łącznie urlopy rodziców nie mogą przekroczyć standardowego wymiaru z art. 180 § 1 k.p.

Jeśli matka nie daje rady osobiście opiekować się dzieckiem do ośmiu tygodni po porodzie, ojciec może jedynie wziąć zwolnienie lekarskie, aby zająć się potomkiem.

...i śmierci

Jeżeli w czasie urlopu macierzyńskiego pracownica umiera, ojcu dziecka przysługuje niewykorzystana część takiego urlopu. To jednak prawo, a nie obowiązek taty.

Dodatkowe tygodnie

Od stycznia 2010 r. w kodeksie pracy pojawił się dodatkowy urlop macierzyński. W odróżnieniu od podstawowego, przysługującego po urodzeniu dziecka, który jest obowiązkowy, ten ma charakter fakultatywny.

Prawo do niego przysługuje obojgu rodzicom, przy czym ojciec może go wziąć zarówno, jeżeli matka wybrała całość podstawowego urlopu macierzyńskiego, jak i gdy korzystał on z macierzyńskiego przy rezygnacji lub zgonie matki.

Dodatkowego urlopu udziela się jednorazowo na tydzień lub jego wielokrotność, a rozpoczyna się bezpośrednio po zakończeniu podstawowej części. Kodeks pracy przewiduje dodatkowy urlop na sześć tygodni, gdy urodzi się jedno dziecko oraz osiem tygodni, jeżeli na świat przyjdzie kilkoro potomków przy jednym porodzie. Na taką długą opiekę trzeba będzie jednak poczekać do 2014 r. W tym roku dodatkowy urlop macierzyński wynosi odpowiednio cztery i sześć tygodni.

Aby pracownikowi przyznać takie prawo, musi on złożyć u pracodawcy pisemny wniosek w terminie nie krótszym niż siedem dni przed jego startem. Szef ma obowiązek uwzględnić taką prośbę.

Jeśli ojciec korzysta z dodatkowego urlopu, ma taką samą ochronę przed zwolnieniem z etatu jak przy części podstawowej.

Tylko dla mężczyzny

Od urlopu tacierzyńskiego należy odróżnić urlop ojcowski. Uprawnienie to przysługuje wyłącznie mężczyźnie, ojcu wychowującemu dziecko i nie może go wziąć inna osoba. Jest on niezależny od urlopu matki oraz bez względu na to, czy tata brał część podstawowego urlopu macierzyńskiego lub dodatkowy macierzyński.

Pracownik może z niego skorzystać do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia lub przy dzieciach adoptowanych do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko siódmego roku życia. Natomiast u dziecka, co do którego zdecydowano o odroczeniu obowiązku szkolnego, może wystąpić o urlop do ukończenia przez nie 10. roku życia.

Urlopu udziela się na pisemny wniosek, który u pracodawcy należy złożyć najpóźniej na siedem dni przed jego rozpoczęciem. Szef nie może odmówić jego udzielenia, a przebywający na nim pracownik jest szczególnie chroniony.

Długość urlopu ojcowskiego nie zależy od tego, ile dzieci się urodziło i w 2013 r. wynosi on dwa tygodnie. Udziela się go jednorazowo, co znaczy, że nie można go podzielić. Tata ma prawo natomiast skorzystać z niego także w trakcie urlopu macierzyńskiego matki.

Ile czasu przy kołysce

Urlop macierzyński, przysługujący ojcom w zastępstwie matek, zależy od liczby dzieci urodzonych podczas jednego porodu. Jeżeli matka zrezygnuje z urlopu po 14 tygodniach od narodzin, a na świat przyszło jedno dziecko, ojciec ma prawo do sześciu tygodni.

Czas ten wydłuża się przy większej liczbie dzieci i wynosi odpowiednio 17 tygodni przy bliźniakach, 19 przy trojaczkach, 21 przy czworaczkach i 23 tygodnie przy urodzeniu pięciorga lub większej gromadki przy jednym porodzie.

Będą zmiany

Trwają prace nad nowelizacją kodeksu pracy w zakresie uprawnień dla ojców. Zmiany wynikające z projektu poselskiego, który wpłynął do Sejmu w czerwcu ubiegłego roku, miały wejść w życie 1 stycznia 2013 r. Nowelizacja dotyczyła wydłużenia urlopu ojcowskiego do ośmiu tygodni.

Tatusiowie mieliby prawo skorzystać z tego przywileju do ukończenia przez dziecko drugiego roku życia. Ponadto urlop mógłby być podzielony na dwie części, przy czym jedna z nich nie mogłaby być krótsza niż dwa tygodnie. Niekorzystna propozycja polega natomiast na zakazaniu wybrania urlopu ojcowskiego w czasie urlopu macierzyńskiego.

Autorka jest radcą prawnym w Kancelarii Radcy Prawnego A. Ciastek-Zyska