Trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie przedsiębiorców i konsumentów bez działalności firm ubezpieczeniowych. Ubezpieczamy samochody, mieszkania, kontrakty, życie itd. Częściowo wymusza na nas taką aktywność ubezpieczeniową prawo, w części czynimy to z własnej woli.
Niezależnie od tego zawsze trzeba zapłacić składkę ubezpieczeniową. Jej wysokość jest generalnie uzależniona od ryzyka, jakie w danym przypadku ponosi firma ubezpieczeniowa. Jego określaniem i w konsekwencji obliczaniem zajmują się aktuariusze.
Żeby wykonywać ten zawód trzeba spełnić wymogi określone przepisami prawa. Przede wszystkim pomocna do ich poznania jest ustawa z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (dalej: ustawa).
Jakie zadania do wykonania
Zgodnie z ustawą, aktuariuszem jest osoba fizyczna wykonująca czynności w zakresie matematyki ubezpieczeniowej, finansowej i statystyki, wpisana do rejestru aktuariuszy prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego. Innymi słowy, wykonawca tego zawodu zajmuje się szacowaniem wysokości składek ubezpieczeniowych i odszkodowań. W swojej pracy wykorzystuje oczywiście instrumenty matematyczne, które doczekały się już specyficznej nazwy – matematyka aktuarialna.
Zadania aktuariusza są określone w ustawie. Gdy dokonamy ich analizy okazuje się, że bez aktuariuszy działalność ubezpieczeniowa nie mogłaby być prowadzona. To oni ustalają wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, kontrolują aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, zgodnie z art. 167 ustawy, wyliczają margines wypłacalności, sporządzają roczny raport o stanie portfela ubezpieczeń i reasekuracji, a także ustalają wartość składników zaliczanych do środków własnych.
Ponadto obowiązkiem aktuariusza jest niezwłoczne poinformowanie zarządu zakładu ubezpieczeń o ujawnieniu podczas wykonywania zadań służbowych faktów wskazujących na popełnienie przestępstwa lub naruszenie przepisów prawa. Po 30 dniach od wykonania tego obowiązku aktuariusz musi spełnić swój kolejny obowiązek, czyli poinformować Komisję Nadzoru Finansowego o ujawnionych faktach oraz podjętych w związku z tym przez zakład ubezpieczeń działaniach.
Kto powołuje i odwołuje
Co do zasady aktuariusza powołuje i odwołuje zarząd. W przypadku, gdy aktuariusz jest członkiem zarządu, powołanie i odwołanie go leży w kompetencjach organu właściwego w sprawie powołania lub odwołania zarządu. KNF musi zostać poinformowana o powołaniu lub odwołaniu aktuariusza nie później niż w terminie 3 dni od tego faktu.
Wpis do rejestru aktuariuszy jest dokonywany na wniosek zainteresowanej osoby
Nowy aktuariusz musi być powołany nie później niż 30 dni od dnia odwołania poprzedniego aktuariusza. W przypadku niedotrzymania tego obowiązku KNF jest uprawniona do wskazania aktuariusza na okres nieprzekraczający 6 miesięcy.
Uwaga! Zakres informacji, które muszą być zawarte w rocznym raporcie o stanie portfela, o którym była już mowa, jest określony w rozporządzeniu ministra finansów z 2 listopada 2010 r. w sprawie zakresu informacji zawartych w rocznym raporcie o stanie portfela ubezpieczeń i reasekuracji zakładu ubezpieczeń (DzU nr 215, poz. 1409).
Kto ma szanse
Aby zostać wpisanym do rejestru aktuariuszy, trzeba mieć wykształcenie wyższe, pełną zdolność do czynności prawnych i korzystać z pełni praw publicznych. Ponadto konieczne jest wcześniejsze wykonywanie przez okres co najmniej dwóch lat czynności z zakresu matematyki ubezpieczeniowej, finansowej i statystyki, pod kierunkiem aktuariusza.
Niezbędne jest oczywiście także złożenie z pozytywnym wynikiem egzaminu aktuarialnego. Aktuariuszem nie zostanie osoba prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, przestępstwo przeciwko mieniu lub za przestępstwo skarbowe.Wpis do rejestru aktuariuszy jest dokonywany na wniosek zainteresowanej osoby i obejmuje:
- imię i nazwisko, datę urodzenia i miejsce zamieszkania;
- numer zaświadczenia Komisji Egzaminacyjnej dla Aktuariuszy o złożeniu egzaminów aktuarialnych;
- datę wpisu.
Aktuariusz ma obowiązek niezwłocznego zgłoszenia organowi nadzoru zmiany danych podlegających wpisowi. Rejestr aktuariuszy jest ogłaszany przez ministra właściwego do spraw instytucji finansowych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski".
KNF jest uprawniona zwolnić osobę będącą obywatelem państwa obcego, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, korzysta z pełni praw publicznych i nie była prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, przestępstwo przeciwko mieniu lub za przestępstwo skarbowe od wymogu złożenia egzaminu aktuarialnego. Musi jednak uprzednio uzyskać opinię ogólnopolskich organizacji aktuariuszy.
Ponadto od wymogu złożenia egzaminu aktuarialnego są zwolnieni obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej na zasadach określonych w ustawie z 26 kwietnia 2001 r. o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych, z zastrzeżeniem warunków dotyczących obywateli państw obcych o których była mowa powyżej.
Kiedy wykreślenie z rejestru
Ustawa przewiduje przypadki, w których aktuariusz zostanie przez KNF wykreślony z rejestru. Stanie się tak na wniosek samego aktuariusza, jeżeli zaprzestanie on wykonywania zawodu aktuariusza przez okres dłuższy niż sześć lat, w przypadku utraty pełnej zdolności do czynności prawnych, prawomocnego orzeczenia utraty praw publicznych, skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwa, o których mowa w art. 161 ust. 1 pkt 6 ustawy, orzeczenia prawomocnym wyrokiem sądu o pozbawieniu prawa do wykonywania zawodu aktuariusza, a także śmierci aktuariusza.
Z czego pytania
Tryb przeprowadzania egzaminu określa rozporządzenie ministra finansów z 20 listopada 2003 roku w sprawie zakresu obowiązujących tematów egzaminów aktuarialnych oraz trybu przeprowadzania tych egzaminów.
Najpierw egzamin
Warunkiem przystąpienia do egzaminu aktuarialnego jest zgłoszenie w KNF pisemnego wniosku o przystąpienie do egzaminu oraz wniesienie opłaty egzaminacyjnej. Wejście na salę egzaminacyjną odbywa się za okazaniem dowodu tożsamości.
Osoba przystępująca do egzaminu aktuarialnego potwierdza ten fakt własnoręcznym podpisem na liście obecności. Kontrolę nad organizacją i przebiegiem egzaminu aktuarialnego wykonują osoby wchodzące w skład Komisji. W czasie egzaminu na sali egzaminacyjnej muszą być obecne co najmniej 2 osoby wchodzące w skład Komisji.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra finansów z 20 listopada 2003 r. w sprawie nadania regulaminu działania Komisji Egzaminacyjnej dla Aktuariuszy, ustalenia wysokości opłat egzaminacyjnych oraz wynagrodzenia członków tej Komisji, za każde przystąpienie do egzaminu od osoby przystępującej pobiera się opłatę egzaminacyjną w wysokości 350 zł.
Egzamin przeprowadza się w wydzielonej sali, w warunkach uniemożliwiających tzw. ściąganie. W przypadku dostrzeżenia nieprawidłowości, zarówno co do trybu postępowania, jak i merytorycznych błędów popełnionych przez osoby wchodzące w skład Komisji, KNF może unieważnić egzamin i zarządzić jego powtórzenie.
Egzamin odbywa się co najmniej dwa razy w roku kalendarzowym. Informacja określająca termin i miejsce egzaminu oraz termin wniesienia opłaty egzaminacyjnej, ogłaszana jest w dzienniku o zasięgu krajowym, a także na stronie internetowej KNF, co najmniej na miesiąc przed wyznaczonym terminem egzaminu. Jednocześnie informacja ta przekazywana jest Polskiej Izbie Ubezpieczeń co najmniej na miesiąc przed wyznaczonym terminem egzaminu.
Egzamin przeprowadzany jest w formie czteroczęściowego testu, którego każda część składa się z 10 pytań obejmujących jeden blok tematyczny z każdego z bloków tematycznych określonych w załączniku do rozporządzenia. Rozwiązywanie każdej części testu trwa 100 minut.
Osoby zdające egzamin mają prawo do zadawania członkom Komisji pytań dotyczących przebiegu egzaminu i testów egzaminacyjnych, a w szczególności w zakresie nieprecyzyjnych sformułowań w nich użytych. W czasie egzaminu osoba zdająca egzamin nie powinna co do zasady opuszczać sali.
Jednak w uzasadnionych przypadkach osoba zdająca egzamin może uzyskać zgodę Komisji na opuszczenie sali, po zapewnieniu warunków wykluczających możliwość jej kontaktowania się z innymi osobami. Na czas nieobecności w sali egzaminacyjnej osoba zdająca egzamin przekazuje pracę egzaminacyjną Komisji, która zaznacza na pracy czas nieobecności osoby zdającej egzamin.
Komisja ma prawo wykluczyć z egzaminu osoby, które podczas egzaminu korzystają z cudzej pomocy, posługują się niedozwolonymi przez Komisję materiałami pomocniczymi, pomagają innym osobom zdającym egzamin lub w inny sposób zakłócają przebieg egzaminu. W przypadku stwierdzenia, że praca nie została wykonana samodzielnie przez osobę zdającą egzamin albo zaistnienia innych przyczyn niezależnych od osób zdających egzamin, a uniemożliwiających prawidłowe jego przeprowadzenie, Komisja może unieważnić przeprowadzony egzamin.
Unieważnienie egzaminu może nastąpić zarówno w stosunku do wszystkich osób zdających egzamin, jak i w stosunku do poszczególnych osób zdających egzamin i dotyczyć całości lub części egzaminu obejmującej poszczególne bloki tematyczne. W przypadku unieważnienia egzaminu z przyczyn niezależnych od osób zdających egzamin Komisja powtarza egzamin. Za egzamin nie pobiera się w takim przypadku opłaty egzaminacyjnej.
Wyłączną podstawę oceny stanowią odpowiedzi udzielone w sposób trwały i czytelny przez osobę zdającą egzamin na załączonym do testu formularzu >patrz ramka.
Jakie tematy
Zakres przedmiotowy egzaminu obejmuje zagadnienia z:
- matematyki finansowej,
- matematyki ubezpieczeń na życie,
- matematyki pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych,
- rachunku prawdopodobieństwa i statystyki.
Zasady oceny pytań testowych
Każde pytanie testu egzaminacyjnego jest oceniane według następujących zasad:
- odpowiedź prawidłowa: 3 punkty;
- odpowiedź nieprawidłowa: -2 punkty;
- brak odpowiedzi: 0 punktów.
Warunkiem zdania egzaminu jest otrzymanie co najmniej 52 punktów z całego testu, w tym co najmniej po 13 punktów z każdego bloku tematycznego. Zaliczanie wszystkich bloków tematycznych nie może trwać dłużej niż dwa lata. Wyniki egzaminów ogłaszane są w siedzibie KNF.
Osobom, które zdały egzamin, Komisja wydaje świadectwo w terminie dwóch tygodni od dnia ogłoszenia egzaminu. W terminie 14 dni od dnia ogłoszenia wyników, na prośbę osoby zdającej egzamin, Komisja udostępnia jej pracę egzaminacyjną, w obecności co najmniej dwóch osób wchodzących w skład Komisji.
Można się odwołać
Osoba zdająca egzamin ma prawo odwołania się od decyzji Komisji w terminie 14 dni od dnia jej ogłoszenia, za pośrednictwem Komisji do KNF. Odwołanie powinno być rozpatrzone w terminie 30 dni od dnia jego złożenia.
Piotr Rogowiecki ekspert Pracodawcy RP
Komentuje Piotr Rogowiecki, ekspert Pracodawcy RP
Profesja aktuariusza należy do grupy zawodów regulowanych. Obecnie toczy się debata, w jakim stopniu ustawodawca powinien wkraczać w swobodę wykonywania poszczególnych zawodów.
Wydaje się, że dostęp do zawodu aktuariusza w obecnym stanie prawnym nie jest sztucznie utrudniony. Aby nim zostać należy wykazać się wiedzą niezbędną do wykonywania pracy, która jest na tyle specyficzna, że wymaga interwencji ustawodawcy.
