Umowa ubezpieczenia  może stanowić doskonały instrument współpracy gospodarczej. Dzieje się tak m.in. dlatego, że w  takiej umowie  można kształtować status osób uczestniczących w stosunku prawnym i mogą  brać w niej udział  podmioty, które nie są stroną  umowy ubezpieczenia.

Co w kodeksie

Zgodnie z art. 805 § 1 kodeksu cywilnego „Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę”.

W definicji tej ustawodawca określił podstawowe uprawnienia i obowiązki stron umowy ubezpieczenia. Należy zaznaczyć, że w przypadku umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek status strony tej umowy oznacza przede wszystkim posiadanie uprawnienia do zmiany lub zakończenia stosunku prawnego.

Natomiast w tego rodzaju umowach możliwości określenia kręgu osób uprawnionych do otrzymania świadczenia z tytułu zawartej przez strony umowy są różnorodne.

Podstawowym obowiązkiem ubezpieczającego w stosunku do ubezpieczyciela jest zapłata składki ubezpieczeniowej w zamian za świadczenie ochrony ubezpieczeniowej w czasie i zakresie określonym w umowie ubezpieczenia.

Należy jednak wspomnieć, że zgodnie z praktyką rynkową często zapłata składki następuje ze środków innego podmiotu niż ubezpieczającego, np. samego ubezpieczonego. To jednak nie stoi w sprzeczności z ogólną zasadą, że zobowiązanym z tytułu umowy do zapłaty składki jest ubezpieczający.

Symetrycznym obowiązkiem ubezpieczyciela jest spełnienie świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie ubezpieczenia; w przypadku umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek obowiązek ten jest realizowany nie w stosunku do strony umowy, lecz w stosunku do ubezpieczonego lub uposażonego.

Ubezpieczyciel ma obowiązki względem strony umowy ubezpieczenia – ubezpieczającego, należy do nich konieczność dostarczenia ogólnych warunków ubezpieczenia, wydania dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy ubezpieczenia, a także obowiązki informacyjne.

Kodeks cywilny zawiera ogólne przepisy przewidujące możliwość zawierania umowy ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej, regulowanej na podstawie przepisów odnoszących się do wszelkich umów, na podstawie art. 393 k.c. – umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej lub też na podstawie regulacji odnoszących się wyłącznie do umowy ubezpieczenia – na cudzy rachunek.

Zgodnie z art. 393 § 1 kodeksu cywilnego: „Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może zażądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia”.

Konstrukcja prawna regulacji umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej pozwala na zastosowanie jej we wszelkiego rodzaju umowach. W przypadku umowy ubezpieczenia umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej polega na tym, że ubezpieczający ubezpiecza własny interes majątkowy lub własne życie i jednocześnie wskazuje osobę uprawnioną do otrzymania świadczenia ubezpieczeniowego w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku ubezpieczeniowego.

Należy zaznaczyć, że pomimo uprawnienia do żądania spełnienia świadczenia uprawnionemu (ubezpieczonemu/uposażonemu) nie przysługują prawa strony, a w szczególności prawo do zmiany stosunku prawnego. Konstrukcja prawna ubezpieczeń na rzecz osoby trzeciej w szczególności jest stosowana w ubezpieczeniach osobowych.

Wraz z rozwojem  gospodarki pojawiła się konieczność regulacji prawnych dotyczących możliwości ubezpieczenia cudzego interesu majątkowego.

Nowa konieczność

Regulacje dotyczące zawierania umowy na cudzy rachunek zostały zawarte w art. 808 kodeksu cywilnego. I tak zgodnie z art. 808 § 1 k.c. „ubezpieczający może zawrzeć umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek”.

W takiej umowie ubezpieczający ubezpiecza cudzy interes majątkowy, ale działa przy tym we własnym imieniu, co powoduje, że kto inny jest tu ubezpieczającym, a kto inny osobą, w której interesie majątkowym zawiera się ubezpieczenie.

Zatem osobą, której przysługuje odszkodowanie lub świadczenie, jest osoba trzecia dla stosunku prawnego, której mienie lub inny interes majątkowy stanowi przedmiot ubezpieczeniowy, czyli to ta osoba ma interes ubezpieczeniowy będący przedmiotem danej umowy ubezpieczenia. Często źródłem umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek jest stosunek łączący ubezpieczającego z osobą trzecią – zyskującą status ubezpieczonego.

Majątkowe i osobowe

Umowa ubezpieczenia na cudzy rachunek ma zastosowanie zarówno do ubezpieczeń majątkowych, jak i osobowych.  Jest zawierana pomiędzy ubezpieczającym i ubezpieczycielem, i tym podmiotom, jako stronom, przysługują uprawnienia i nałożone są na nie obowiązki związane z wykonywaniem umowy a w konsekwencji kształtowaniem stosunku prawnego.

Umowa ubezpieczenia na cudzy rachunek odróżnia się od pozostałych umów ubezpieczenia problematyką tzw. interesu ubezpieczeniowego, stanowiącego przedmiot umowy.

Wartość w pieniądzu

Interes ubezpieczeniowy nie jest tożsamy z interesem majątkowym. Jest to pojęcie doktrynalne, niezdefiniowane jednoznacznie, dyskutowane wśród prawników.

Uproszczając, można przyjąć, że interesem ubezpieczeniowym jest wartość, dająca się wyrazić w pieniądzu, która może zostać utracona przez ubezpieczającego lub ubezpieczonego w razie naruszenia określonego dobra.

Przedmiotem ubezpieczenia może być interes prawny, ale i gospodarczy, własny albo cudzy, majątkowy lub niemajątkowy.

Po stronie ubezpieczającego istnienie interesu ubezpieczeniowego stanowi przyczynę, z której zawierana jest umowa ubezpieczenia. Natomiast jakie są te przyczyny, nie jest w żaden sposób przez ustawodawcę ograniczone.

Należy podkreślić znaczącą elastyczność tego rodzaju umowy – ubezpieczony jest podmiotem stosunku ubezpieczenia, jego interes ubezpieczeniowy podlega ochronie, lecz nie jest stroną tej umowy. Co więcej, nie musi być imiennie wskazany w umowie, ważne jest natomiast, aby mógł być  zidentyfikowany.

Zgodnie z regulacja zawartą w art. 808 § 1 „ubezpieczony może nie być imiennie wskazany w umowie, chyba że jest to konieczne do określenia przedmiotu ubezpieczenia”.

Wtedy uprawnionym do żądania świadczenia ubezpieczeniowego będzie okaziciel polisy, lecz generalnie ochrona ubezpieczeniowa przysługuje temu, kogo dotyczy. Ubezpieczonym jest ta osoba, która ma interes majątkowy w ubezpieczanym mieniu; kwestia ta jest precyzowana w umowie ubezpieczenia i ogólnych warunkach ubezpieczenia.

Kto płaci składkę

Zgodnie z § 2 art. 808 k.c. roszczenie o zapłatę składki przysługuje ubezpieczycielowi wyłącznie przeciwko ubezpieczającemu.

Jednakże w stosunku do ubezpieczonego, pomimo że nie jest stroną umowy, mogą być podniesione zarzuty mające wpływ na odpowiedzialność ubezpieczyciela.

Potrzebna zgoda

Ubezpieczony, który  jest osobą trzecią z punktu widzenia określenia stron umowy, w  przypadku ubezpieczeń osobowych musi  zgodzić się na objęcie go ochroną ubezpieczeniową.

Zgodnie z art. 829 § 2 k.c. „w umowie ubezpieczenia na  życie na cudzy rachunek odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się nie wcześniej niż następnego dnia po tym, gdy ubezpieczony oświadczył stronie wskazanej w umowie, że chce skorzystać z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej.

Oświadczenie powinno obejmować także wysokość sumy ubezpieczenia. Zmiana umowy na niekorzyść ubezpieczonego lub osoby uprawnionej do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci ubezpieczonego wymaga zgody tego ubezpieczonego”.

Jakie obowiązki

Ubezpieczony powinien wypełniać określone obowiązki związane z ubezpieczeniem. I tak ubezpieczony musi liczyć się z koniecznością:

- udzielania określonych informacji, mających wpływ na określenie ryzyka ubezpieczeniowego (art. 815 k.c.),

- zawiadomienia ubezpieczyciela o zaistniałym wypadku w określonym terminie (art. 818 k.c.),

- podejmowania działań w celu zmniejszenia szkody (art. 826 k.c.).

Ponadto działanie samego ubezpieczonego charakteryzujące się umyślnością skutkuje uwolnieniem się zakładu ubezpieczeń od odpowiedzialności w stosunku do niego (art. 827 k.c.).

Niezwykle istotny z punktu widzenia interesów ubezpieczonego jest przepis art. 828 k.c., dotyczący ubezpieczeń majątkowych, zgodnie z którym, o ile nie umówiono się inaczej, z dniem zapłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela roszczenie przysługujące zarówno ubezpieczonemu, jak i ubezpieczonemu przeciwko osobie trzeciej, odpowiedzialnej za  szkodę, przechodzi z mocy prawa na zakład ubezpieczeń, oczywiście tylko do wysokości zapłaconego odszkodowania.

Jakie prawa

Ubezpieczony ma także uprawnienia. Do nich należy prawo dochodzenia świadczenia ubezpieczeniowego wprost od ubezpieczyciela. Ubezpieczony, mimo że nie jest formalnie stroną umowy, ma  wyłączne uprawnienie umożliwiające realizację umowy ubezpieczenia na życie – wskazanie osoby uprawnionej do otrzymania świadczenia ubezpieczeniowego, a także zmianę i odwołanie w każdym czasie tych zastrzeżeń (art. 831 § 11 k.c.).

Ubezpieczony ma też prawa konsumenckie – prawo uzyskania od ubezpieczyciela informacji o postanowieniach zawartej umowy oraz ogólnych warunkach ubezpieczenia w zakresie, w jakim dotyczą praw i obowiązków ubezpieczonego. Niezwykle ważny obowiązek ubezpieczyciela wobec ubezpieczonych w zakresie ubezpieczeń na życie został określony na mocy ustawy z 22 maja 2003 o działalności ubezpieczeniowej.

Zgodnie z  art. 13 ust. 2, 3, 3a (w związku z  art. 13 ust. 3c) „przed wyrażeniem przez strony zgody na  zmianę warunków umowy lub zmianę prawa właściwego dla zawartej umowy ubezpieczenia zakład ubezpieczeń jest obowiązany przekazać pisemnie informacje w tym zakresie ubezpieczającemu wraz z określeniem wpływu tych zmian na wartość świadczeń przysługujących z tytułu zawartej umowy”.

Ponadto „zakład ubezpieczeń pisemnie informuje ubezpieczającego, nie rzadziej niż raz w roku, o wysokości świadczeń przysługujących z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia, w tym o wartości wykupu, jeżeli wysokość świadczeń ulega zmianie w trakcie obowiązywania umowy ubezpieczenia”.

Ubezpieczyciel jest także obowiązany do pisemnego informowania ubezpieczającego, nie rzadziej niż raz w roku, o wartości premii, jeżeli umowa ubezpieczenia uwzględnia udział w zysku z inwestowania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych.

Uwaga!

Ubezpieczony nie ma prawa domagać się informacji o treści umowy ubezpieczenia, które regulują stosunek prawny między ubezpieczycielem i  ubezpieczającym, również tych, które regulują prawa i powinności innych współubezpieczonych.

Beata Mrozowska, radca prawny w Hogan Lovells

Kluczową kwestią w umowach ubezpieczenia na cudzy rachunek jest opłacanie i ponoszenie ciężaru finansowego składki ubezpieczeniowej.

Obowiązek zapłaty składki leży na ubezpieczającym, jako stronie umowy, a ubezpieczony otrzymuje ochronę ubezpieczeniową, jako swojego rodzaju dobrodziejstwo. Jednak w praktyce często się zdarza, że to osoby ubezpieczone ponoszą ciężar finansowy związany z funkcjonowaniem na ich rzecz ochrony ubezpieczeniowej.

Zwykle ponoszą opłaty, będące szczególnego rodzaju refundacją kosztów składki ubezpieczeniowej płaconej przez ubezpieczającego. Co do samego sposobu uiszczania tych płatności brak jest regulacji ustawowych. Nie ma zatem przeszkód do uznania, że ubezpieczeni mogą dokonywać tych wpłat na rachunek ubezpieczającego lub też bezpośrednio do zakładu ubezpieczeń.

Ubezpieczenia na cudzy rachunek są zawierane przede wszystkim w zakresie ubezpieczeń na życie oraz ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej (ubezpieczenia kadry zarządzającejlub też ubezpieczenia posiadaczy pojazdów mechanicznych). Ubezpieczenia na życie zawierane są zwykle przez banki na rachunek swoich klientów.

Spotyka się także sytuacje, kiedy i inne podmioty zawierają takie umowy; przepisy dopuszczają zawarcie umowy chroniącej cudzy interes. I właśnie te elastyczne uregulowania prawne w praktyce dają tak wiele możliwości kształtowania wzajemnych relacji biznesowych, co czyni tę formę ubezpieczenia atrakcyjną i coraz szerzej stosowaną.

Zobacz serwis:

Konsumenci » Umowy » Umowy z ubezpieczycielem