Kontrola podatkowa przeprowadzana jest na podstawie ordynacji podatkowej, jednak w przypadku przedsiębiorców do kontroli zastosowanie mają również uprawnienia wynikające z nowych przepisów znajdujących się w ustawie – Prawo przedsiębiorców (dalej: p.p.). Kontrola podatkowa dotycząca działalności gospodarczej może być uciążliwa nie tylko dla kieszeni przedsiębiorcy, ale w niektórych przypadkach również dla samego wykonywania działalności gospodarczej. Warto zatem, aby każdy przedsiębiorca znał uprawnienia jakie mu przysługują w czasie trwania kontroli w jego firmie i po jej zakończeniu.
W tygodniku z 7 maja („W czasie kontroli przedsiębiorca ma też uprawnienia", str. >D4)opisane zostały przywileje, z których mogą korzystać przedsiębiorcy w ramach kontroli podatkowej, dotyczące: dowodów zebranych z naruszeniem przepisów, zakazu ponawiania kontroli w tej samej sprawie, zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli, udziału przedsiębiorcy w czynnościach kontrolnych, miejsca podejmowanych czynności i sposobu prowadzenia czynności kontrolnych.
W tym artykule przedstawione zostaną uprawnienia związane z:
- czasem prowadzenia kontroli podatkowej;
- zakazem prowadzenia więcej niż jednej kontroli jednocześnie;
Wzór – Zastrzeżenia do protokołu kontroli
- ograniczeniem czasu trwania czynności kontrolnych;
- odpowiedzialnością odszkodowawczą organu;
- możliwością zgłoszenia sprzeciwu;
- możliwością złożenia zastrzeżeń.
W wyznaczonych ramach czasowych
Kontrola podatkowa powinna zostać zakończona bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie wskazanym w upoważnieniu do jej przeprowadzenia. O każdym przypadku niezakończenia kontroli w terminie wskazanym w upoważnieniu, kontrolujący zobowiązany jest zawiadomić na piśmie kontrolowanego, podając przyczyny przedłużenia terminu zakończenia kontroli i wskazując nowy termin jej zakończenia (art. 284b ordynacji podatkowej, dalej: o.p.).
Dokumenty dotyczące czynności kontrolnych przeprowadzonych po upływie tego terminu nie stanowią dowodu w postępowaniu podatkowym, chyba że został wskazany nowy termin zakończenia kontroli. Przy czym organ nie ma możliwości dowolnego przeciągania kontroli. Przedłużenie czasu trwania kontroli podatkowej jest dozwolone:
- z przyczyn niezależnych od organu (art. 55 ust. 3 p.p.);
- jeżeli w toku kontroli zostanie ujawnione zaniżenie zobowiązania podatkowego w wysokości przekraczającej równowartość 10 proc. kwoty zadeklarowanego zobowiązania podatkowego (nie mniej niż 500 zł);
- jeżeli w toku kontroli zostanie ujawnione zawyżenie straty w wysokości przekraczającej równowartość 50 proc. kwoty zadeklarowanej straty (nie niższej niż 2500 zł);
- w przypadku ujawnienia faktu niezłożenia deklaracji pomimo takiego obowiązku.
„Zakaz wykorzystywania dokumentów uzyskanych po upływie terminu czynności kontrolnych jest bezwzględny i obejmuje nie tylko postępowanie podatkowe, które poprzedzone zostało kontrolą, po zakończeniu której uzyskiwano materiał dowodowy, ale dotyczy również wszystkich innych późniejszych postępowań podatkowych. Wyrażony w tym przepisie zakaz stanowi zatem gwarancję dla strony postępowania podatkowego, iż organ będzie mógł wykorzystać w prowadzonym postępowaniu jedynie te dowody, które zostały zebrane w określonych ramach czasowych – od dnia rozpoczęcia do dnia zakończenia kontroli". (wyrok WSA w Warszawie z 9 grudnia 2016 r., V SA/Wa 2732/16).
Przykład
U pana Jana Borowskiego przeprowadzono kontrolę podatkową, podczas której niezbędne okazało się zasięgnięcie opinii biegłego rzeczoznawcy. Kłopoty z powołaniem odpowiednio przygotowanej osoby doprowadziły do przeprowadzenia najistotniejszych czynności dzień po terminie wyznaczonym do przeprowadzenia kontroli. Organ nie zawiadomił pana Jana o wyznaczeniu nowego terminu. Pan Jan może powoływać się w związku z tym na nieważność dowodów zebranych przy udziale biegłego.
Tylko jedna wizyta urzędników
Nie można równocześnie podejmować i prowadzić więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy (art. 54 ust. 1. p.p.). Jeżeli działalność jest już objęta kontrolą innego organu, to organ kontroli odstąpi od podjęcia czynności kontrolnych oraz może ustalić z przedsiębiorcą inny termin przeprowadzenia kontroli (art. 54 ust. 2 p.p.).
Kontrola podatkowa może zostać wszczęta wyjątkowo mimo prowadzenia kontroli innego organu, gdy:
- przedsiębiorca wyraził zgodę na równoczesne podjęcie i prowadzenie więcej niż jednej kontroli;
- przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia;
- kontrola dotyczy zasadności zwrotu podatku od towarów i usług (art. 54 ust. 1 p.p. zawiera pełny katalog wyjątków).
Jeżeli przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą w więcej niż jednym zakładzie lub innej wyodrębnionej części swojego przedsiębiorstwa, to zasada jednej kontroli odnosi się do zakładu lub części przedsiębiorstwa.
Nie za długo
Czas trwania wszystkich kontroli organu kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym nie może przekraczać w odniesieniu do:
- mikroprzedsiębiorców – 12 dni roboczych;
- małych przedsiębiorców – 18 dni roboczych;
- średnich przedsiębiorców – 24 dni roboczych;
- pozostałych przedsiębiorców – 48 dni roboczych.
„Czas kontroli to tylko ten okres, w którym kontrolujący faktycznie przebywają w przedsiębiorstwie kontrolowanym, więc z czasu trwania kontroli należy wyłączyć czynności podejmowane poza siedzibą kontrolowanego przedsiębiorcy". (wyrok NSA w Warszawie z 20 stycznia 2009 r., II GSK 644/08).
Ograniczenie czasu kontroli dotyczy przy tym tylko jednego organu. Łączny czas kontroli dokonywanych przez różne organy może być większy (zob. wyrok WSA w Kielcach z 12 kwietnia 2017 r., II SA/Ke 99/17).
Ograniczeń czasu kontroli podatkowej nie stosuje się w przypadku gdy:
- przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia;
- kontrola dotyczy zasadności zwrotu podatku od towarów i usług przed dokonaniem tego zwrotu (art. 55 ust. 2 p.p. zawiera pełny katalog wyjątków dotyczących różnych kontroli przedsiębiorców).
W celu dokumentowania czasu kontroli przedsiębiorca powinien przechowywać książkę kontroli, w której kontrolujący dokonuje wpisów zawierających między innymi:
- zakres kontroli;
- datę podjęcia i zakończenia czynności kontrolnych.
Przechowywanie książki jest obowiązkiem przedsiębiorcy, który umożliwia realizację zakazu przekroczenia czasu trwania kontroli. Książka może mieć również postać elektroniczną. Wówczas zapisów w niej dokonuje kontrolowany.
Przykład
U pana Borowskiego kontrola rozpoczęła się 4 maja 2017 r. Czynności kontrolne prowadzone były w dniach:
- 4 maja 2018 r.,
- 5 maja 2018 r.,
- 7 maja 2018 r.
Protokół kończący kontrolę podatkową został doręczony 9 maja 2018 r. Kontrola podatkowa trwała formalnie w dniach 4 maja 2018 r. – 9 maja 2018 r., jednak przy obliczaniu rocznego limitu kontroli pan Jan uwzględnił tylko trzy dni faktycznie prowadzonych czynności kontrolnych.
Kiedy można wystąpić o odszkodowanie
Zgodnie z art. 46 ust. 1 p.p. przedsiębiorcy, który poniósł szkodę na skutek przeprowadzenia czynności kontrolnych z naruszeniem przepisów prawa w zakresie kontroli działalności gospodarczej, przysługuje odszkodowanie. Dochodzenie roszczeń następuje w trybie określonym w kodeksie cywilnym. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, to jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem chyba, że przepisy odrębne stanowią inaczej (art. 4171 kodeksu cywilnego). Drogę do takiego orzeczenia otwiera możliwość złożenia sprzeciwu wobec podjęcia i wykonywania czynności kontrolnych (temat ten jest ściśle związany z bardzo korzystnym dla przedsiębiorców orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z 20 grudnia 2017 r., SK 37/15).
Czasem dobrze jest się sprzeciwić
Przedsiębiorcom przysługuje sprzeciw wobec podjęcia i wykonywania czynności kontrolnych z naruszeniem przepisów zawartych w rozdziale 5 p.p. (art. 59 p.p.). Dzięki temu kontrolowany dysponuje narzędziem umożliwiającym egzekwowanie uprawnień wynikających z prawa przedsiębiorców w ramach kontroli podatkowej.
Zastrzeżenia
Kontrola kończy się doręczeniem protokołu kontroli, który zawiera przede wszystkim:
- określenie przedmiotu i zakresu kontroli;
- określenie miejsca i czasu przeprowadzenia kontroli;
- opis ustaleń faktycznych;
- dokumentację dotyczącą przeprowadzonych dowodów;
- ocenę prawną sprawy będącej przedmiotem kontroli (art. 290 § 2 o.p.).
Kontrolowanemu przysługuje prawo wypowiedzenia się co do ustaleń kontrolnych wskazanych w protokole. Zastrzeżenia lub wyjaśnienia składa się w terminie 14 dni od dnia doręczenia protokołu (art. 290 § 2 o.p.). W praktyce zastrzeżenia mogą dotyczyć ustaleń dokonanych przez kontrolujących, oceny prawnej sprawy, ale również sposobu w jaki przeprowadzone były czynności kontrolne. Kontrolujący jest obowiązany rozpatrzyć zastrzeżenia w terminie 14 dni od dnia ich otrzymania oraz zawiadomić kontrolowanego o sposobie ich załatwienia, wskazując w szczególności, które zastrzeżenia nie zostały uwzględnione, wraz z uzasadnieniem faktycznym i prawnym.
Kontrola podatkowa nie rozstrzyga sprawy. W praktyce jej celem jest zebranie materiałów, które posłużą w postępowaniu podatkowym. Dlatego zastrzeżeń nie można traktować jako zaskarżenia wyniku przeprowadzonej kontroli. Są one raczej ostatnim słowem należącym do podatnika, które może mieć znaczenie później – przy wymiarze podatku.
Przykład
Pracownicy Urzędu Miasta Szczecin przeprowadzili u pana Jana Borowskiego kontrolę podatkową w sprawie podatku od nieruchomości. Podczas czynności kontrolnych ujawniono niezgłoszone do opodatkowania obiekty budowlane usytuowane na gruncie związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej.
W protokole kontroli brakuje oceny prawnej przedmiotu kontroli. W piśmie kończącym kontrolę inspektorzy poprzestali na informacji dotyczącej ujawnionych obiektów bez przedstawienia konsekwencji podatkowych ich posiadania. Kontrolowany ma prawo wiedzieć jak ustalenia kontroli oceniane są przez organ podatkowy, dlatego złożył zastrzeżenia (patrz wzór).
Autor jest głównym specjalistą w Urzędzie Miasta Szczecin
podstawa prawna: art. 281 – 292 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 800 ze zm.)
podstawa prawna: art. 45 – 65 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (DzU z 2018 r. poz. 646)
masz pytanie, wyślij e-mail: tygodnikpodatki@rp.pl
