Zgodnie z przewidywaniami projektodawców ustawy o jawności życia publicznego oraz o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu mają wejść w życie w I połowie 2018 r. Projekt ustawy o jawności życia publicznego z 8 stycznia 2018 r. (dalej: „j.ż.p") jest obecnie opiniowany na etapie prac rządowych, natomiast projekt ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu z 15 stycznia 2017 r. (dalej: „p.p.p.f.t") został już skierowany do Sejmu. Oba projekty nakładają na przedsiębiorców obowiązki opracowania i wdrożenia w strukturach przedsiębiorstwa procedury umożliwiającej zgłaszanie nieprawidłowości zaistniałych w firmie (ang. Whistleblowing Procedure).

Idea implementowania do polskiego porządku prawnego Procedury Whistleblowing wynika przede wszystkim z potrzeby wykrywania niepożądanych zachowań w strukturach spółki oraz konieczności ochrony osób zgłaszających zaistniałe nieprawidłowości, czyli tzw. sygnalistów. Konieczne jest wdrożenie w strukturach firmy instrumentów umożliwiających sprawne przekazywanie informacji o nieprawidłowościach organom spółki. Jak zatem w praktyce ma wyglądać prawidłowo opracowana Procedura Whistleblowing oraz na kim będzie spoczywał obowiązek jej wdrożenia?

- Kogo dotyczy obowiązek wdrożenia Procedury Whistleblowing na podstawie ustawy o jawności życia publicznego

Projekt ustawy j.ż.p. nakłada obowiązek opracowania i wdrożenia Procedury Whistleblowing na co najmniej średnich przedsiębiorców (w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej), tj. takich, którzy w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniali średniorocznie minimum 50 pracowników oraz osiągnęli roczny obrót netto przekraczający 10 mln euro. Za wdrożenie Procedury odpowiedzialność ponosić będzie zarząd.

- Czym jest Procedura Whistleblowing

Termin „Whistleblowing" (z ang. „to blow a whistle" – gwizdać, raportować) oznacza raportowanie przez obecnych lub byłych pracowników o nielegalnych, niewłaściwych, niebezpiecznych lub nieetycznych praktykach mających miejsce w przedsiębiorstwie. Procedura Whistleblowing to procedura opisująca wewnętrzną drogę zgłaszania przypadków nieprawidłowości i naruszeń przepisów prawa i etyki w firmie.

- Jak powinna wyglądać Procedura Whistleblowing?

Przedsiębiorca przygotowujący się do opracowania i wdrożenia Procedury Whistleblowing powinien w szczególności podjąć następujące kroki:

– wyznaczyć osobę odpowiedzialną za odbieranie zgłoszeń (np. „Compliance Officer'a" lub „Specjalisty do spraw zgodności"),

– określić sposób odbierania zgłoszeń od pracowników,

– określić środki ochrony zgłaszającego przed dyskryminacją,

– zapewnić środki ochrony danych osobowych i zasady zachowania poufności,

– określić tryb postępowania wyjaśniającego.

- Kto to ma być

Projekt ustawy j.ż.p. definiuje pojęcie sygnalisty w art. 61. Jest nim osoba fizyczna lub przedsiębiorca, której/którego „współpraca z wymiarem sprawiedliwości polegająca na zgłoszeniu informacji o możliwości popełnienia przestępstwa przez podmiot, z którym jest związana umową o pracę, stosunkiem służbowym lub innym stosunkiem umownym może niekorzystnie wpłynąć na sytuację życiową, zawodową, materialną i któremu prokurator przyznał status sygnalisty.

Chodzi zatem o uchronienie osoby sygnalizującej o naruszeniach przed ewentualnymi represjami ze strony innych pracowników lub kadry zarządzającej firmą. Jednocześnie status sygnalisty przyznawany będzie przez prokuratora w formie postanowienia. Co ważne, sygnalista będzie mógł liczyć na ochronę ze strony prokuratora jedynie w sytuacji, gdy poinformuje o podejrzeniu popełnienia konkretnych przestępstw sankcjonowanych na gruncie kodeksu karnego.

- Jakie naruszenia będzie mógł zgłaszać pracownik, aby otrzymać status sygnalisty

W szczególności chodzi o następujące przestępstwa:

– udzielenie/obietnicy korzyści majątkowej lub osobistej funkcjonariuszowi,

– płatna protekcja bierna,

– pośrednictwo w udzieleniu korzyści,

– łapownictwo menedżerskie,

– pranie brudnych pieniędzy,

– zakłócenie przetargu publicznego,

Ponadto:

– wręczenie korzyści w związku z zawodami sportowymi

– pośrednictwo w ustaleniu wyniku lub przebiegu zawodów,

– przyjęcie korzyści w związku z refundacją leków, środków spożywczych

Pojawia się jednak pytanie, co z innymi nieprawidłowościami dostrzeżonymi przez pracowników lub kontrahentów przedsiębiorcy? Ustawa o jawności życia publicznego wyraźnie przewiduje zamknięty katalog przestępstw, których ujawnienie w interesie publicznym, może zapewnić status „sygnalisty", a tym samym zagwarantować takiej osobie „parasol ochronny". W tym zakresie należy podkreślić, iż projekt ustawy j.ż.p. nie przewiduje możliwości otrzymania statusu sygnalisty w zamian za ujawnienie takich naruszeń jak np. mobbing, molestowanie seksualne, czy dyskryminacja. Podmioty opiniujące projektowaną ustawę na etapie prac legislacyjnych podkreślają, iż jest to jeden z brakujących elementów tej ustawy.

- Jakie uprawnienia będą przysługiwać osobie, która otrzyma status sygnalisty

Projekt ustawy j.ż.p. zakłada, iż status sygnalisty będzie upoważniać w szczególności do:

1. zwrotu kosztów poniesionych na ochronę prawną w związku ze zgłoszeniem informacji o danym przestępstwie,

2. ochrony umowy o pracę lub innej umowy cywilnoprawnej – bez zgody prokuratora pracodawca nie będzie miał prawa wypowiedzieć ani zmienić pracownikowi umowy,

3. 2-letniej odprawy, o ile bez zgody prokuratora pracodawca rozwiązał taką umowę,

4. ochrony po zakończeniu postępowania karnego, przysługującej sygnaliście jeszcze przez 1 rok.

Warto wspomnieć, iż Procedura Whistleblowing została przewidziana również na gruncie projektowanej ustawy p.p.p.f.t. W ustawie tej jednak, w odróżnieniu od projektu ustawy j.ż.p., Whistleblowing ma być procedurą anonimowego zgłaszania naruszeń.

Zdaniem autorki

Aleksandra Berger, prawnik z kancelarii Schampera, Dubis, Zając i wspólnicy Sp. k.

Podsumowując, wskazać należy, iż dotychczas brak było kompleksowego rozwiązania ustawowego regulującego status osób zgłaszających korupcję i inne nadużycia w miejscu pracy, które umożliwiałyby jednocześnie efektywną ochronę informatorów. Zadanie, jakie stoi obecnie przed ustawodawcą nie jest proste. Chociażby ze względu na problemy, jakie mogą się pojawić w toku stosowania nowych ustaw. Nasuwa się pytanie, z jakimi trudnościami będą musieli się w praktyce zmierzyć przedsiębiorcy oraz, ilu potencjalnych sygnalistów będzie w stanie zdecydować się na raportowanie naruszeń. Sama idea wprowadzenia instytucji sygnalisty oraz Procedury Whistleblowing wydaje się słuszna, jako środek do zapewniania uczciwości w życiu publicznym i prywatnym, jednak analiza projektowanych ustaw nasuwa szereg wątpliwości związanych z wdrożeniem projektowanych środków w życie.