Wyższa emerytura za studia lub opiekę nad dzieckiem

Jan Kalicki

Od 1 maja br. obowiązuje ustawa z 5 marca 2015 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nowelizacja zawiera kilka korzystnych rozwiązań zarówno dla przyszłych, jak i obecnych emerytów. Skorzystają na nich m.in. osoby, które przed 1999 r. studiowały lub opiekowały się dzieckiem.

Za opiekę

Nowelizacja z 5 marca zawiera m.in. rozwiązania, które pozwolą podwyższyć kapitał początkowy. A że jest to jeden ze składników nowej emerytury, po jego przeliczeniu wyższe będzie też świadczenie emerytalne.

Przypomnijmy, kapitał początkowy ustalany jest dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. za okresy składkowe i nieskładkowe, które przebyły przed 1 stycznia 1999 r. W tym celu ZUS oblicza najpierw tzw. emeryturę hipotetyczną na 1 stycznia 1999 r., a następnie uzyskaną wartość mnoży przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 62 lat (wg tablicy ogłoszonej w 1999 r.), tj. przez 209 miesięcy. Ustalając emeryturę hipotetyczną, każdy rok składkowy ZUS mnożył dotychczas wskaźnikiem 1,3 proc. podstawy wymiaru, a nieskładkowy – po 0,7 proc. tej podstawy. Podstawa wymiaru to wypadkowa zarobków i przeciętnych płac z wybranych lat przypadających przed 1999 r. oraz kwoty bazowej z II kwartału 1998 r. (1220,89 zł).

Okresami nieskładkowymi, które ZUS uwzględnia przy ustalaniu kapitału początkowego, są m.in. okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, a także inne okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem.

Przy ustalaniu kapitału początkowego wymienione okresy wliczane są w pełnym wymiarze, bez ograniczenia do 1/3 okresów składkowych. Zgodnie jednak z obowiązującymi dotychczas przepisami były one uwzględniane takim samym wskaźnikiem jak wszystkie inne okresy nieskładkowe. ZUS mnożył je po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów.

Projektodawca uznał, że takie zasady uwzględniania okresów opieki nad dzieckiem przypadających przed 1 stycznia 1999 r. traktują ubezpieczonych w sposób nierówny i niesprawiedliwy. A to dlatego, że pod rządami obecnie obowiązującej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za osoby opiekujące się dziećmi opłacana jest składka na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z budżetu państwa. Chcąc zrównać sytuację tych ubezpieczonych z osobami, za które nie opłacano składek w czasie sprawowania opieki nad dzieckiem przed 1 stycznia 1999 r., ustawodawca zmienił zasady uwzględniania tych okresów w kapitale początkowym. Obecnie przy ustalaniu tego kapitału ZUS będzie uwzględniał każdy ich rok, przeliczając go wskaźnikiem 1,3 proc. podstawy wymiaru, a więc tak jak okresy składkowe. Dzięki temu osoby opiekujące się dzieckiem przed wejściem w życie reformy emerytalnej mogą liczyć na nieco wyższy kapitał początkowy, a w rezultacie – wyższą emeryturę.

WYŻSZY WSKAŹNIK

Pani Barbara na początku maja br. zgłosiła wniosek o ustalenie kapitału początkowego. Przed 1999 r. korzystała z urlopu wychowawczego na dwójkę dzieci, łącznie przez cztery lata. Nie miała innych okresów nieskładkowych. Podstawa wymiaru kapitału początkowego (emerytury hipotetycznej ustalonej na 1 stycznia 1999 r.) wyniosła 1240,50 zł. Gdyby ZUS ustalił kapitał początkowy pod rządami przepisów obowiązujących do 30 kwietnia br., policzyłby te okresy w następujący sposób (0,7 proc. x 4 x 1240,50 zł), co dałoby część emerytury hipotetycznej w wysokości 34,73 zł. W związku z nowelizacją przepisów od 1 maja 2015 r. okresy urlopu wychowawczego zostaną policzone wskaźnikiem 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy ich rok. Część emerytury hipotetycznej należna za te okresy wyniesie więc 64,51 zł (4 x 1,3 proc. x 1240,50 zł).

W górę każde świadczenie z kapitałem

Na nowych zasadach uwzględniania okresów opieki nad dzieckiem przy obliczaniu kapitału początkowego skorzystają wszystkie osoby przechodzące na świadczenie ustalane według nowych zasad, uzależnione od kapitału początkowego. Z nowych regulacji powinny się więc cieszyć zarówno przechodzący na nową emeryturę przysługującą po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego (na wniosek lub z urzędu), jak i na emeryturę wcześniejszą przyznawaną na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. Zmiana zasad liczenia okresów opieki nad dzieckiem obejmie również urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., którym w określonych przypadkach obliczana jest emerytura na nowych zasadach. Skorzystają również osoby przechodzące na emeryturę częściową, emeryturę pomostową lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

WYŻSZY KAPITAŁ

Pani Anna jest nauczycielką. Przed 1999 r. przebywała na trzyletnim urlopie wychowawczym udzielonym w celu opieki nad dzieckiem. Dotychczas nie występowała o ustalenie kapitału początkowego. Z końcem sierpnia 2015 r. zamierza rozwiązać stosunek pracy ze szkołą, a następnie zgłosić wniosek o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. ZUS obliczy wtedy kapitał początkowy, stosując m.in. zasadę uwzględniania w tym kapitale okresów opieki nad dzieckiem wskaźnikiem 1,3 proc. podstawy wymiaru, a następnie obliczy świadczenie przy zastosowaniu tak ustalonego kapitału początkowego.

Do zmiany stare decyzje

Na nowych regulacjach dotyczących zasad liczenia okresów opieki nad dzieckiem skorzystają również te osoby, którym ZUS ustalił już kapitał początkowy. Będą one mogły zgłosić wniosek o ponowne jego obliczenie. Ale nawet gdy tego nie zrobią, ZUS z urzędu przeliczy im kapitał początkowy z uwzględnieniem nowych regulacji w momencie ustalania wysokości emerytury.

Zyskają również ci, którym ZUS uwzględnił już kapitał początkowy przy obliczaniu wysokości emerytury. Osoby te mogą zgłosić wniosek o ponowne jej obliczenie. Załatwiając taki wniosek, ZUS musi najpierw przeliczyć kapitał początkowy przy zastosowaniu nowych zasad obliczania okresów opieki nad dzieckiem. Na wydanie decyzji w sprawie ponownego ustalenia emerytury ma 60 dni. Emerytura w nowej kwocie przysługuje od miesiąca zgłoszenia tego wniosku, nie wcześniej niż od dnia wejścia w życie omawianej nowelizacji.

Przeliczenie z urzędu

Pani Hanna przed 1 stycznia 1999 r. przebywała na trzyletnim urlopie wychowawczym. W 2009 r. ZUS ustalił jej kapitał początkowy, a następnie emeryturę, obliczając po 0,7 proc. podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej za każdy rok urlopu. W związku z wejściem w życie nowelizacji z 5 marca 2015 r. ubezpieczona zamierza zgłosić wniosek o ponowne obliczenie emerytury. Załatwiając ten wniosek, ZUS policzy część emerytury hipotetycznej za okresy urlopu wychowawczego wskaźnikiem po 1,3 proc. podstawy wymiaru tej emerytury za każdy ich rok).

Studia do uzupełnienia

Nowelizacja z 5 marca 2015 r. wprowadziła również od 1 maja br. nowe zasady uwzględniania przy ustalaniu kapitału początkowego okresu studiów wyższych. Przypomnijmy. Okresy nauki na studiach (na jednym kierunku, w wymiarze określonym w programie studiów i pod warunkiem jej ukończenia) są okresami nieskładkowymi zaliczanymi przez ZUS przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń emerytalno-rentowych.

Obowiązujące dotychczas regulacje przewidywały, że okresy studiów wyższych, podobnie jak inne okresy nieskładkowe, podlegały ograniczeniu do 1/3 okresów składkowych przebytych do 31 grudnia 1998 r. Nie było to dobre rozwiązanie dla osób, które (np. ze względu na młody wiek) nie zdążyły wypracować przed 1999 r. odpowiednio długiego stażu składkowego. Na ogół nie mogły one liczyć na uwzględnienie pełnego okresu studiów wyższych. I to nawet wtedy, gdy po 31 grudnia 1998 r. pracowały przez długi okres.

Ustawodawca uznał, że takie rozwiązanie nie jest uzasadnione i od 1 maja 2015 r. dokonał odpowiedniej zmiany przepisów dla osób, które staż składkowy pozwalający na zaliczenie dłuższego okresu studiów wyższych wypracowały dopiero po 1998 r. Na podstawie nowelizacji z 5 marca 2015 r. czas nauki w szkole wyższej nadal jest uwzględniany przy ustalaniu kapitału początkowego w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych, ale nie tylko tych przypadających przed 1999 r., lecz także po 31 grudnia 1998 r., ale przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Nowe przepisy przewidują, że ustalony w ten sposób okres nauki w szkole wyższej (z uwzględnieniem pełnych miesięcy) doliczany jest do innych okresów nieskładkowych przebytych do końca 1998 r. uwzględnionych przy ustalaniu kapitału początkowego.

W tabeli przedstawiliśmy zasady, na jakich po ostatniej zmianie przepisów ZUS uwzględnia w kapitale początkowym poszczególne rodzaje okresów składkowych i nieskładkowych.

Dopiero przy ustalaniu emerytury

Nowelizacja z 5 marca 2015 r. przewiduje, że z korzystniejszych zasad uwzględnienia okresu studiów wyższych można skorzystać dopiero w momencie przejścia na emeryturę obliczaną według nowych zasad (w powszechnym lub w obniżonym wieku emerytalnym). Tylko wtedy ZUS może przeliczyć kapitał początkowy, stosując nowe regulacje. Oznacza to, że nie należy wnioskować o przeliczenie tego kapitału za okresy studiów wyższych jeszcze przed przejściem na emeryturę.

Nowe rozwiązania znajdą zastosowanie nie tylko do osób, które zamierzają w przyszłości zgłosić wniosek o emeryturę, ale również do tych ubezpieczonych, którzy już przeszli na to świadczenie. Jak dowiedzieliśmy się w ZUS, mimo braku przepisu przejściowego, który wprost przewidywałby taką możliwość, mogą oni wystąpić z wnioskiem o ponowne obliczenie świadczenia na podstawie przepisów nowelizacji z 5 marca 2015 r.

Nie mają natomiast szans na korzystniejsze uwzględnienie w kapitale początkowym okresu studiów wyższych osoby przechodzące na emeryturę częściową, emeryturę pomostową oraz nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Nie skorzystają z nich również urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., którzy ubiegają się o emeryturę obliczaną według nowych zasad w związku z kontynuowaniem ubezpieczenia po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego (na podstawie art. 55 ustawy emerytalnej).

Więcej do wypłaty

Pani Anna studiowała na wyższej uczelni w latach 1990–1995. Oprócz pięcioletniego okresu studiów do końca 1998 r. udowodniła łącznie sześć lat okresów składkowych, trzy lata opieki nad dzieckiem oraz dwa lata i sześć miesięcy pobierania świadczeń chorobowych. W 2007 r. ZUS ustalił jej wysokość kapitału początkowego, uwzględniając sześć lat składkowych, trzy lata opieki nad dzieckiem oraz dwuletni okres studiów wyższych (1/3 z 6). Od tak obliczonego kapitału początkowego ZUS przyznał w kwietniu 2012 r. emeryturę z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Do dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę pani Anna udowodniła łącznie 12 lat, 3 miesiące i 15 dni okresów składkowych. W związku z wejściem w życie nowych przepisów zamierza zgłosić wniosek o ponowne ustalenie emerytury. Rozpatrując ten wniosek, ZUS przeliczy kapitał początkowy, uwzględniając do tego kapitału sześć lat składkowych, trzy lata opieki nad dzieckiem, cztery lata i jeden miesiąc studiów wyższych (pełne miesiące wynikające z ustalenia 1/3 z 12 lat, 3 miesięcy i 15 dni) oraz dwuletni okres pobierania świadczeń chorobowych (1/3 z 6).

podstawa prawna: art. 7 pkt 7 i 9, oraz art. 173 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1440 ze zm.)

podstawa prawna: art. 1 pkt 4 i 5, art. 2–4 ustawy z 5 marca 2015 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU poz. 552)