Nie dotyczy to tylko sytuacji, gdy osoba całkowicie niezdolna do pracy ma długi okres składkowy i nieskładkowy.

Warunki uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy określa ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1440 ze zm., dalej ustawa emerytalna). Wynika z nich, że renta ta przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

- jest niezdolny do pracy,

- ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,

- jego niezdolność do pracy powstała w okresach wymienionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej lub w czasie 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Reklama
Reklama

Konieczność spełnienia tych warunków wynika stąd, że ta renta nie jest świadczeniem socjalnym na rzecz osób niezdolnych do pracy pozostającym bez związku z tytułem ubezpieczenia rentowego. Tak uznał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 19 września 2000 r. (III AUa 1405/99).

Jakie okresy

Ustawa emerytalna wymaga, aby niezdolność do pracy powstała w okresach:

- ubezpieczenia (np. zatrudnienia),

- ubezpieczenia duchownych,

- czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresach jej równorzędnych albo okresach zastępczych form tej służby; pełnionej w Polsce służby w Policji, Straży Granicznej, w Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu Wojskowego oraz Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (w organach bezpieczeństwa publicznego), Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, w Służbie Celnej, w Biurze Ochrony Rządu,

- pobierania zasiłku macierzyńskiego przypadających przed 15 listopada 1991 r.,

- za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek społecznych, m.in. w okresach zatrudnienia po ukończeniu 15. roku życia, zatrudnienia młodocianych na obszarze Polski na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed 1 stycznia 1975 r.,

- niewykonywania pracy przed 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych,

- sprawowania mandatu posła lub senatora w Polsce,

- wykonywania pracy nakładczej czy pracy w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych.

Ponadto będą to okresy:

- pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie kodeksu pracy,

- pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego,

- pobierania renty chorobowej po ustaniu zatrudnienia w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie lub po ustaniu obowiązku ubezpieczenia społecznego z innego tytułu,

- niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy, na podstawie kodeksu pracy, wypłacono odszkodowanie,

- przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem,

- opieki pielęgnacyjnej nad inwalidą wojennym zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w czasie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia,

- udokumentowanej niezdolności do pracy, za które z Funduszu Pracy wypłacono: zasiłki dla bezrobotnych, szkoleniowe lub stypendia.

Jeżeli niezdolność do pracy nie powstała w tych okresach lub w ciągu 18 miesięcy od ich ustania, ubezpieczony nie dostanie takiej renty. To istotny warunek, który powoduje, że ubezpieczeni, którzy stali się niezdolni do pracy po dłuższym okresie niepozostawania w ubezpieczeniu lub niekorzystania z podanych świadczeń, nie otrzymają świadczenia. Jednak warunki z art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej spełnia ubezpieczony uznany za częściowo niezdolnego do pracy od dzieciństwa, jeżeli w okresach wymienionych w tym przepisie istotnie pogorszył się jego stan zdrowia w ramach tego samego stopnia niezdolności do pracy, powodujące samodzielnie utratę zdolności do pracy zgodnej z poziomem kwalifikacji uzyskanych w wyniku przekwalifikowania zawodowego, do którego doszło w czasie prowadzenia działalności stanowiącej tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym. Tak wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 6 sierpnia 2014 r. (II UK 513/13).

Długi staż

Jedynie gdy ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy i udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny, może uzyskać rentę za niezdolność do pracy niezależnie od tego, kiedy ona powstała (art. 57 ust. 2 ustawy emerytalnej). To szczególne ułatwienie dla tych osób. Jednak gdy zmieni się stopień niezdolności do pracy – z całkowitej na częściową – odpada jedna z przesłanek warunkujących przyznanie renty. Ustaje więc prawo do tego świadczenia przyznanego na mocy art. 57 ust. 2 ustawy emerytalnej. Jeżeli jednocześnie ubezpieczony nie spełnia warunków do przyznania renty z art. 57 ust. 1 ustawy emerytalnej, nie ma podstaw do przyznania mu prawa do tego świadczenia na dalszy okres (uchwała siedmiu sędziów SN z 16 kwietnia 2009 r., II UZP 1/09).

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

W drodze wyjątku

Pewnym złagodzeniem rygoryzmu prawa ubezpieczenia społecznego są świadczenia wyjątkowe. Prezes ZUS może je przyznać w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń z ustawy. Dotyczy to ubezpieczonych, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do renty. Nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania. Taką możliwość dopuszcza art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej.