Osoba prowadząca działalność gospodarczą obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu. Dobrowolne jest dla niej tylko ubezpieczenie chorobowe. Przedsiębiorca, który się do niego nie zgłosi, a zachoruje, nie otrzyma od ZUS zasiłku. Ponadto za czas choroby musi wtedy opłacić pełne składki na ubezpieczenia społeczne.

Na pisemny wniosek

W sytuacji choroby przedsiębiorcy istotne jest więc ustalenie, czy z działalności przystąpił on do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i czy ma prawo do zasiłku (czy posiada tzw. okres wyczekiwania).

Przedsiębiorca może przystąpić do ubezpieczenia chorobowego tylko wtedy, gdy z racji prowadzenia działalności objęty jest on obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Obowiązek tych ubezpieczeń istnieje od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania, z wyłączeniem okresu, na który została zawieszona na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.

Z zasady ZUS obejmuje przedsiębiorcę dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym nie wcześniej niż od dnia, w którym złożył on wniosek w tej sprawie (druk ZUA). Jeśli jednak dopiero zaczyna on prowadzić działalność, może do niego przystąpić również od dnia poprzedzającego datę przekazania tego dokumentu. Wystarczy, że jednocześnie dokona zgłoszenia do wszystkich ubezpieczeń (dobrowolnego i obowiązkowych) w ciągu siedmiu dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń emerytalno-rentowych (czyli z zasady od dnia rozpoczęcia biznesu).

Jeśli przedsiębiorca od razu nie przystąpi do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, może to zrobić w późniejszym terminie. Tutaj nie ma już jednak żadnego odstępstwa – może się do niego zgłosić najwcześniej od dnia złożenia wniosku w ZUS (na druku ZUA).

W tym celu musi:

Zbyt późno lub za mało

Dobrowolne ubezpieczenie ma to do siebie, że każde uchybienie w opłacie – czy to w wysokości składki, czy terminu jej opłacenia – kończy się wyłączeniem z niego. Ubezpieczenie chorobowe, do którego przystąpił przedsiębiorca, ustaje w trzech sytuacjach:

Przykład

Pan Marek od grudnia 2012 r. prowadzi działalność gospodarczą, z której podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i przystąpił do dobrowolnego chorobowego. Działalność prowadzi samodzielnie. Do 11 lutego 2013 r. powinien opłacić składki na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne za styczeń 2013 r. (bo 10 lutego to niedziela). Jeżeli w tym terminie nie ureguluje należnych opłat, jego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustanie od 1 stycznia 2013 r.

Jeżeli dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje z powodu nieopłacenia w terminie należnej składki, ZUS – w uzasadnionych przypadkach – na wniosek ubezpieczonego może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie. W tym celu zainteresowany powinien wystąpić do jednostki terenowej ZUS z wnioskiem o wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie, podając przyczyny uchybień.

Prawo do świadczeń

Osoba prowadząca działalność gospodarcza nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Uwzględnia się tu poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego (nie tylko z działalności), jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

Od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku chorobowego przysługuje jedynie:

Jeżeli prowadzący działalność przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i ma wymagany okres podlegania temu ubezpieczeniu, w przypadku choroby otrzyma z ZUS zasiłek chorobowy. Wypłaca go ZUS, a jego wysokość ustala w zależności od podstawy wymiaru, od której prowadzący działalność opłacał składki.

Aby otrzymać pełny zasiłek, przedsiębiorca powinien złożyć zwolnienie lekarskie w ZUS najpóźniej siódmego dnia od daty jego otrzymania. Jeśli nie dotrzyma tego terminu, ZUS obniży należne mu świadczenie o 25 proc. za okres od ósmego dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia (chyba że biznesmen udowodni, że niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych).

Czasem niższe opłaty

Jeżeli prowadzący działalność opłaca składki społeczne od minimalnej podstawy wymiaru, to za miesiąc, w którym uzyskał prawo do zasiłku za okres choroby, może opłacić te należności od proporcjonalnie obniżonej bazy.

Minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność to równowartość 60 proc. planowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W 2012 r. wynosiła ona 2115,60 zł, a od 1 stycznia 2013 r. jest to kwota 2227,80 zł.

Jeszcze niższa podstawa obowiązuje osoby, które dopiero rozpoczęły prowadzenie działalności gospodarczej i:

Dla nich najniższa podstawa to 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. W 2012 r,. wynosiła ona 450 zł, a od 1 stycznia 2013 r. to 480 zł (1600 zł x 30 proc.). Począkujący przedsiębiorca może opłacać składki od tak niskiej podstawy za pierwsze 24 miesiące od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności.

Jeśli biznesmen opłaca składki od jednej z tak ustalonych minimalnych podstaw, może ją proporcjonalnie obniżyć za dni pobierania zasiłku z ZUS.

Analogiczne zasady

Składki na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe osób prowadzących pozarolniczą działalność oblicza się od tej samej podstawy wymiaru, co należności na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jeżeli więc przedsiębiorca objęty jest ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi np. od początku miesiąca, a do chorobowego przystępuje w trakcie tego miesiąca, nie zmniejsza się podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe.

Różnica w tym zakresie dotyczy maksymalnych podstaw wymiaru składek. Na ubezpieczenia emerytalno-rentowe nie może ona w roku przekroczyć 30-krotności prognozowanego wynagrodzenia. Natomiast w przypadku dobrowolnej składki chorobowej obowiązuje miesięczny limit – podstawa do naliczenia tej opłaty nie może przekraczać 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Kwotę tę ustala się miesięcznie, poczynając od trzeciego miesiąca kwartału, na kolejne trzy miesiące, biorąc pod uwagę przeciętną płacę z poprzedniego kwartału.

Proporcjonalnie mniej

Aby ustalić, od jakiej kwoty naliczyć składki za miesiąc, w którym przedsiębiorca był ubezpieczony tylko przez jego część, musi on podzielić minimalną podstawę wymiaru przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca, a wynik pomnożyć przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom. Prawo to przysługuje również w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu biznesmen spełniał warunki do przyznania zasiłku z ubezpieczeń społecznych. Ale możliwość ta przysługuje pod warunkiem, że przedsiębiorca deklaruje opłacanie składek od minimalnej podstawy.

Przykład

Pan Janusz od trzech lat prowadzi działalność gospodarczą. Z jej tytułu objęty jest obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi, a także wypadkowym i zdrowotnym. Przystąpił także do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i ma wymagany 90-dniowy okres wyczekiwania na prawo do zasiłku. Od 1 do 16 stycznia 2013 r. pan Janusz był chory i otrzymał zwolnienie lekarskie. Opłacając składki za ten miesiąc może pomniejszyć minimalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Za styczeń opłaci składki od kwoty 1077,97 zł (2227,80 zł : 31 x 15). Oczywiście mimo choroby przedsiębiorca może zadeklarować wyższą podstawę wymiaru składek, nie może natomiast wpisać kwoty niższej od 1077,97 zł.

Błędne formalności

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność w składanych za siebie dokumentach rozliczeniowych deklaruje za dany miesiąc wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Jeśli wpisze kwotę wyższą od minimalnej podstawy, nie ma podstaw do tego, by ją później zmniejszyła w dokumentach rozliczeniowych korygujących. Dotyczy to także sytuacji, gdy zadeklaruje jako podstawę wymiaru kwotę wyższą niż odpowiednio pomniejszona minimalna podstawa w sytuacji, gdy przez część miesiąca choruje i spełnia warunki do przyznania zasiłku. Jedynie w sytuacji, gdy w dokumentach rozliczeniowych płatnik zadeklarował najniższą podstawę wymiaru składek i jednocześnie spełniał warunki do przyznania zasiłku, może dokonać jej korekty.

Przykład

Pan Michał prowadzi działalność gospodarczą i opłaca za siebie składki na ubezpieczenia społeczne, w tym na dobrowolne chorobowe. Od 20 do 31 grudnia 2012 r. był chory i za ten okres ma prawo do zasiłku chorobowego. Składki społeczne za grudzień 2012 r. opłacił od 2115,60 zł, tj. od minimalnej podstawy, jaka go obowiązywała w tym miesiącu. W takiej sytuacji może złożyć korektę deklaracji i składki na ubezpieczenia społeczne naliczyć od podstawy 1296,66 zł (2115,60 : 31 x 19). Oczywiście pan Michał mógłby również od razu w pierwszorazowej deklaracji naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne od kwoty 1296,66 zł (2115,60 : 31 x 19). Gdyby natomiast, mimo choroby, zadeklarował jako podstawę wymiaru składek za grudzień kwotę wyższą niż minimalna (np. 4000 zł), to nie mógłby zmniejszyć zadeklarowanej podstawy po otrzymaniu zasiłku.

Podwójna strata

Składka na ubezpieczenie chorobowe to stosunkowo niska opłata. Jej regulowanie nie nadwyręża budżetu przedsiębiorcy. Mimo to wiele osób prowadzących działalność rezygnuje z tego ubezpieczenia. Jeśli taki biznesmen zachoruje i w związku z brakiem ubezpieczenia chorobowego nie uzyska prawa do zasiłku, to składki musi opłacić od pełnej podstawy wymiaru składek. Traci więc podwójnie – nie ma prawa do świadczenia, a jednocześnie musi opłacić składki za czas absencji zdrowotnej.

Tak samo jest w przypadku przedsiębiorcy, który zgłosił się do ubezpieczenia chorobowego, ale zachorował przez upływem 90-dniowego okresu wyczekiwania na prawo do świadczenia.

Przykład

Pani Maria od trzech lat prowadzi działalność gospodarczą, z tytułu której opłaca jedynie składki na obowiązkowe ubezpieczenia. Ponieważ nie zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, za okres zwolnienia lekarskiego od 4 do 11 stycznia 2013 r. nie otrzymała z ZUS zasiłku chorobowego. Mimo choroby składki na ubezpieczenia społeczne za styczeń musi opłacić od podstawy nie niższej niż 2227,80 zł.

Pełna zdrowotna

Bez względu na to, czy prowadzący działalność uzyska prawo do zasiłku chorobowego, nie może pomniejszyć podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. Opłata na to ubezpieczenie jest bowiem miesięczna i niepodzielna. Nie można jej proporcjonalnie zmniejszyć za miesiąc, w którym prowadzący działalność był chory.

Chorobowe niepotrzebne w razie wypadku

Gdy niezdolność do pracy przedsiębiorcy powstała w związku z wypadkiem przy pracy, przysługują mu świadczenia z ustawy wypadkowej, w tym zasiłek chorobowy., o ile z działalności podlega ubezpieczeniu wypadkowemu. A tak jest zarówno gdy z działalności ubezpieczenia emerytalne i rentowe są obowiązkowe, jak i gdy mają charakter dobrowolny, ale przedsiębiorca do nich przystąpił. Nie ma wówczas znaczenia, że biznesmen nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu.