W bardzo interesującym orzeczeniu z 22 maja 2012 r. (II UK 339/11), dotyczącym odpowiedzialności małżonków za zobowiązania składkowe, Sąd Najwyższy podkreślił, że odpowiedzialność majątkiem wspólnym małżonków nie dotyczy tych zobowiązań składkowych jednego z małżonków, które powstały przed zawarciem związku małżeńskiego zgodnie z art. 29 § 1 w zw. z art. 26 ordynacji podatkowej i w zw. z art. 31 i 32 ustawy o sus.

Ponieważ Ordynacja podatkowa nie definiuje pojęć wspólności ustawowej, majątku wspólnego ani majątku osobistego, należy w tym zakresie odwołać się do przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z art. 31 § 1 k.r.o., z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami, z mocy ustawy, wspólność majątkowa, czyli wspólność ustawowa, obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jedno z nich. Z chwilą zawarcia małżeństwa zmianie ulega również odpowiedzialność małżonków za zobowiązania, a wierzyciel obojga małżonków może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego.

Zgodnie z art. 26 ust. 2, 3, 3a i 4 ustawy o sus wystawione przez ZUS dokumenty stwierdzające istnienie należności z tytułu składek oraz ich wysokość są podstawą do wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości stanowiącej własność zobowiązanego. Dla zabezpieczenia tych należności organowi ubezpieczeń społecznych przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika, zaś przedmiotem hipoteki przymusowej może być m.in. nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka.

Przykład

ZUS, wobec zaległości w płatnościach składek na: ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, dokonał zabezpieczenia hipotecznego na nieruchomości stanowiącej majątek wspólny dłużniczki prowadzącej działalność gospodarczą i jej męża.

ZUS, obejmując hipoteką całą nieruchomość, uznał, że nie ma w tym wypadku znaczenia, że należności składkowe powstały przed zawarciem związku małżeńskiego przez dłużniczkę. Działanie ZUS jest nieprawidłowe, gdyż dług jest sprzed zawarcia małżeństwa.

Sąd Najwyższy, oceniając takie działanie ZUS, uznał je za niezgodne z przepisami. Podkreślił, że chociaż ograniczenie prawa własności współmałżonka podatnika powoduje rozszerzenie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe na majątek wspólny, to art. 29 § 1 ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy o sus nie stanowi wyraźnie o odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zobowiązania jednego z małżonków sprzed powstania wspólności ustawowej.

Jeżeli w odpowiednich przepisach ustanawia się odpowiedzialność z majątku wspólnego małżonków za zobowiązania sprzed zawarcia związku małżeńskiego, to stanowi się o tym wprost. Takim przepisem na gruncie prawa prywatnego jest art. 41 § 3 k.r.o.

Zgodnie z nim, jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności ustawowej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika i wymienionych składników majątku wspólnego (wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy).

Nie ma jednak w ocenie SN odpowiednika tego rodzaju wyraźnej regulacji odnoszącej się do zobowiązań sprzed powstania wspólności ustawowej w art. 29 § 1 ordynacji podatkowej. To zaś prowadzi do wniosku, że z majątku wspólnego małżonków mogą być zaspokojone tylko te zobowiązania, które powstały w czasie trwania wspólności ustawowej.

Autorzy są asystentami sędziego w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego