Dziesięcioletni okres przedawnienia działał już w latach 90., zarówno na mocy przepisów ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych obowiązującej do 31 grudnia 1998 r., jak i poprzedniego brzmienia art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Pięcioletni bieg przedawnienia przerywała każda czynność zmierzająca do ściągnięcia należności (np. wdrożenie przymusowego dochodzenia należności), jeśli został o niej zawiadomiony dłużnik, i wydłużała okres przedawnienia do dziesięciu lat.
Wprowadzona 1 stycznia 2003 r. zmiana mówi o dziesięcioletnim okresie przedawnienia należności i nie dotyczy należności wygasłych przed 1 stycznia 2003 r.
Przedawnienie należności ocenia się według stanu obowiązującego w momencie jego upływu. Wynika to z zasady legalizmu wymagającej, aby podstawą działania ZUS był przepis obowiązujący w momencie podejmowania czynności, tj. w tym wypadku w momencie ustalenia upływu przedawnienia.
Do składek nieprzedawnionych w chwili wejścia w życie ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stosuje się dziesięcioletni termin przedawnienia. Prawidłowość tej wykładni potwierdziła Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa.
W przypadku gdy spłata należności jest znacznym obciążeniem dla płatnika, może on wystąpić o rozłożenie zadłużenia na raty, po spełnieniu ustawowych warunków.
Egzekwowanie należności z tytułu składek na podstawie deklaracji rozliczeniowej z pouczeniem, iż może być podstawą do tytułu wykonawczego, bez konieczności uprzedniego wydania decyzji o wysokości zadłużenia, wprowadził dodany 30 listopada 2001 r. art. 3a ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Oddziały ZUS zobowiązano do wydawania deklaracji rozliczeniowych ostemplowanych pouczeniem umożliwiającym wdrożenie postępowania egzekucyjnego.
1 października 2003 r. weszła w życie nowelizacja rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej dokonująca zmian we wzorach dokumentów ubezpieczeniowych. Wprowadziła do części XIII deklaracji pouczenia, iż mogą stanowić podstawę do tytułu wykonawczego.
Nie zawsze więc wymagane jest poprzedzenie postępowania egzekucyjnego wydaniem decyzji stwierdzającej zadłużenie. Oddziały ZUS po wejściu w życie nowelizacji ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tj. w 2001 r., zobligowane zostały do analizy, czy spełnione były przesłanki stanowiące podstawę do wszczęcia egzekucji bez konieczności wydawania decyzji o wysokości zadłużenia.
Użytemu w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji określeniu organu egzekucyjnego należy przypisać jedynie znaczenie funkcjonalne. Ustawa wskazuje jako organ egzekucyjny osobę pełniącą w ZUS określoną funkcję. Jest nim dyrektor oddziału, a więc osoba kierująca terenową jednostką organizacyjną ZUS określonego szczebla.
Zmiany statutowe ZUS odnoszą się wyłącznie do nazewnictwa i nie prowadzą do zmiany kompetencji organu.
Należności skierowane do egzekucji – składki za okres do grudnia 2002 r. (stan na początek 2007 r. oraz skierowane w 2007 r.)
Liczba tytułów wykonawczych (nie jest liczbą podmiotów): 1 974 346
Kwota należności objętych tytułami wykonawczymi: 4 640 174 041,56 zł
Należności odzyskane przez ZUS w 2007 r.: 452 308 399,82 zł
Autor jest rzecznikiem prasowym ZUS
