Subsydiarna odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych wynika z art. 116 Ordynacji podatkowej (dalej: ordynacja) w związku z art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa o sus). Do jej przyjęcia konieczne jest ustalenie przesłanek pozytywnych, czyli:

- bezskuteczności egzekucji prowadzonej wobec spółki oraz

- powstania zobowiązania w okresie pełnienia funkcji członka zarządu.

Członek zarządu może się uwolnić od tej odpowiedzialności, jeżeli wykaże tzw. przesłanki negatywne, tj. że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo że niepodjęcie tych działań nastąpiło bez jego winy bądź jeśli wskaże on mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie jej zaległości w znacznej części.

Jak podkreślił Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 29 października 2015 r. (III AUa 860/15), „w sprawach osobistej odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitałowej za składki ubezpieczeniowe, których spółka ta nie uregulowała, na organie rentowym spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności pozytywnych, natomiast członek zarządu – aby uwolnić się od odpowiedzialności – powinien wykazać którąkolwiek z okoliczności negatywnych wskazanych w art. 116 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa".

Bywa że członek zarządu powołuje się na fakt, że nie miał realnego wpływu na działalność i funkcjonowanie spółki. Ten argument – w obliczu tych przesłanek odpowiedzialności subsydiarnej - nie może posłużyć do uwolnienia od długów składkowych. Artykuł 116 ordynacji nie odnosi się bowiem do członków zarządu realnie sprawujących władzę w spółce, ale do wszystkich członków zarządu. Wobec tego wewnętrzne regulacje w spółce odnoszące się do podziału obowiązków członków zarządu nie mogą mieć wpływu na zobowiązania w stosunku do osób trzecich, a więc także do ZUS. Bez względu zatem na to, w jaki sposób został ustalony w zainteresowanej spółce podział czynności i obowiązków, nie może on wpływać na odpowiedzialność członka zarządu wynikającą z art. 116 ordynacji. Tym samym faktyczne ograniczenie członka zarządu w zarządzaniu spółki nie może skutecznie uwolnić go od tej odpowiedzialności. Takie uwolnienie mogłoby nastąpić jedynie, gdyby wystąpiły przesłanki negatywne.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się ponadto, że przewidziana w art. 116 ordynacji odpowiedzialność członka zarządu jest niezależna od tego, czy niewypłacalność spółki, spowodowana zaciąganiem zobowiązań przekraczających jej możliwości płatnicze, była zawiniona przez zarząd, czy powstała z przyczyn leżących po stronie innych organów spółki, jej wspólników lub z przyczyn obiektywnych (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 17 października 2006 r., II UK 85/06). Dlatego twierdzenia jednego z członków zarządu, że w okresie pełnienia tej funkcji faktycznie spółką zarządzali jego wspólnicy, są bez znaczenia w obliczu ustalenia jego odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki.

Należy też przywołać stanowisko SN z wyroku z 20 stycznia 2011 r. (II UK 174/10), gdzie podkreślono, że: świadome i dobrowolne oddanie faktycznego zarządzania spółką osobie spoza zarządu nie zwalnia członka zarządu ani z jego obowiązków wynikających z pełnienia funkcji w tym organie, ani od odpowiedzialności za ich niedopełnienie. Jednym z takich obowiązków jest monitorowanie zadłużenia spółki pozwalające na zgłoszenie w odpowiednim czasie wniosku o upadłość lub wszczęcie postępowania układowego, co z kolei uwalnia go od odpowiedzialności za zaległości składkowe.

Autor jest radcą prawnym